skanowanie0002 (218)

nia, sądził, że jest ona urzędnikiem państwowym albo agentem ubezpieczeniowym (Kapłan, 1991, s. 233).

W miarę rozwoju wzajemnych kontaktów podejrzenia przeważnie zanikają. Czasami jednak, w zależności od charakteru prowadzanych badań, trudno jest pozbyć się tego rodzaju uprzedzeń. Hunt (1984, s. 288) pisze, że policjanci, wśród których prowadziła badania, podejrzewali, że jest ona tajnym agentem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych albo FBI, co zdawali się sugerować oficerowie wydziału policji, dla którego pracowała. Ale przede wszystkim była, o czym doskonale wiedziano, konsultantem zatrudnionym przez miasto do przygotowania oceny pracy policji, a zatem wykonywała zadanie, które badane osoby mogły w prosty sposób uznać za szpiegowanie. Pomimo to Hunt zdołała stworzyć atmosferę zaufania z badanymi policjantami, gdyż dowiodła, że można na niej polegać w nagłych wypadkach oraz otwarcie krytykowała wyższe szczeble komendy policji.

Den Hollander przytacza zupełnie odwrotną sytuację, kiedy to badana grupa przyjęła go bardzo entuzjastycznie, ale tym samym stworzyła przeszkodę nie do przebycia przy kontynuowaniu badań:

W pewnym mieście w południowej Georgii (1932) po kilku dniach od mojego przybycia rozeszła się plotka, że robię wywiad dla koncernu produkującego sztuczny jedwab i że mógłbym pomóc w rozwinięciu tego przemysłu na tym terenie. Zaprzeczenia z mojej strony owym pogłoskom wzmocniły jedynie opinię tubylców, którzy natychmiast zaczęli mnie przekonywać o zaletach miasta i jego mieszkańców. W ten sposób badacz zamienił się w dobrą wróżkę i odtąd poważna praca nie była już możliwa. Jedynym rozwiązaniem pozostało opuszczenie miasta.

(Den Hollander, 1967, s. 13)

Jeśli nawet żyjący w danym środowisku ludzie mają jakieś pojęcie na temat badań, pojawić się może rozdźwięk między ich oczekiwaniami w stosunku do badacza a jego rzeczywistymi intencjami. Mogą oni uważać go za eksperta lub krytyka. Może się też zdarzyć, że badani będą posiadać obszerną wiedzę z zakresu metodologii badań, ale nie będą obeznani z etnografią, i w związku z tym mogą mieć do niej negatywny stosunek. Problem ten, oczywiście, zaostrza się wtedy, gdy badaniom zostają poddani naukowcy, nawet sami socjologowie (Platt, 1981). Scott podaje przykład z badań nad absolwentami uniwersytetu brytyjskiego. Scotta i jego kolegę poproszono o przedstawienie wyników studentom wydziału socjologii, gdzie przeprowadzano wywiad:

Zanim skończyliśmy nasz odczyt, profesor zerwał się i rozpoczął przemowę, podczas której wyraził nie tylko sprzeciw wobec przedstawionych przez nas poglądów i metodologii, lecz okazał również zdenerwowanie. Skrytykował nas za napisanie, jeszcze przed zakończeniem badań, artykułu do magazynu „NetWork” Brytyjskiego Towarzystwa Socjologicznego, co — jego zdaniem — sprawiło, że nasze badania stały się bezwartościowe. [...] W naszym odczuciu posłużyliśmy za przykład „zagrożeń”, jakie niesie etnografia, a profesor mógł w ten sposób zagrać rolę wielkiego naukowca i pogrążyć nas w Oczach swoich studentów. Później dowiedzieliśmy się, że kiedy po raz pierwszy omawiano nasz projekt, profesor był jednym z tych, którzy najgłośniej- opowiadali się za prowadzeniem badań na szerszą skalę. -

'    (Scott, 1984, s. 175)

W środowiskach innych niż uniwersyteckie wiedza na temat badań może być skromniejsza, ale nieprzychylność wobec nich równie intensywna lub nawet większa. Przykładem niech będzie opowieść funkcjonariusza z posterunku Policji Królewskiej w Ulsterze, cytowana przez Brewera (1991, s. 16): „Jeśli cokolwiek mnie naprawdę załamuje, to ta cholerna socjologia. Uważam, że jest to po prostu jedna wielka głupota”. Brewer zauważa, że dla wielu policjantów słowo „socjologia” brzmi bardzo podobnie do słowa „socjalista”. Ale to nie jedyne źródło problemów; Brewer cytuje wypowiedź starszego policjanta:

Sądzę, że większość policjantów nie może w ogóle odnieść się do socjologii, bo uczono nas, że wszystko jest białe albo czarne: ci, którzy czynią źle, powinni zostać ukarani; ci, którzy czynią dobrze, powinni zostać nagrodzeni. Wydaje się, że socjologia wywraca ten porządek do góry nogami. Można by powiedzieć, że wszyscy ci, którzy są uczciwi, mylą się. Przykładowo, jest facet, który zarabia mniej ode mnie i musi kraść, żeby utrzymać rodzinę. Socjologia mówi, że facet jest w porządku. Albo inaczej, o tych, którzy posiadają bogactwa i dobrze im się wiedzie, socjologia mówi, że żyją na koszt biednych nieszczęśliwców.

Kiedy takie poglądy biorą górę* ludzie mogą zacząć kwestionować słuszność badań i rację bytu badacza. Doświadczyła tego koleżanka Brewera, Kathleen Magee, w trakcie badań na terenie posterunku Policji Królewskiej w Ulsterze:

Policjant 1. Posłuchaj no tylko. Kto pozwolił ci nas nachodzić i wypytywać o osobiste sprawy? Niczego na temat policji się tutaj nie dowiesz. Oni nic ci nie powiedzą [...] A wiesz dlaczego? Bo chodzisz na okrągło z tym swoim cholernym notatnikiem i coś zapisujesz, i wcale nie przybliżasz się do prawdy [...] W jakim * celu właściwie przeprowadzasz te badania? Czy przyniosą one jakąś korzyść mnie

8 s

91