skanowanie0002 (242)

—IDO......•    ...... ............; "APOKRYFY ' .......... ............

Druga pod względem daty powstania część 1 Hen to Księga Czuwających (1 Hen 1—36). Jej podstawowy dokument skomponowany został w III w. przed Chr. Autor księgi porusza w niej przede wszystkim problem zła, i biorąc za punkf wyjścia tekst Rdz 6, 1-3, winą za zło istniejące na ziemi obarcza upadłych aniołów.

Z opisu wędrówki Henocha aż do „Raju Sprawiedliwych” (1 Hen 17—36) można dowiedzieć się, jak w owym czasie wyobrażano sobie budowę ziemi i wszechświata.

Na trzecim miejscu należy umieścić'Księgę Snów (1 Hen 83—90). Jest to apokalipsa, która została napisana w tym samym czasie, co Księga Daniela (164 r. przed Chr.). Po zapowiedzi potopu (1 Hen 83n) autor opisuje historię świata od stworzenia aż po nastanie eschatycznego królestwa Bożego. Opis jest o tyle ciekawy, że bohaterowie historyczni i narody przedstawiane są pod postacią różnych zwierząt. Stąd nazywamy czasem tę część Księgi Henocha „historią zoomorficzną”.

List Henocha (1 Hen 91—104), w którym zawarta.jest nieco starsza od niego Apokalipsa Tygodni (1 Hen 93, 12-17; 93, 1-10), skomponowany został prawdopodobnie pod koniec II w. przed Chr.

Osobny problem stanowi Księga Przypowieści, która obecnie mieści się w rozdz. 37-71 etiopskiej wersji Księgi Henocha. Dokumenty z Qumran nie przechowały ani jednego fragmentu z tej części. omawianego dzieła. J. T. Milik podaje szereg argumentów' na to, że Księga Przypowieści nie należy do pierwotnego tekstu 1 Hen, ale została tam wprowadzona później, na miejsce znanej nam dzisiaj jedynie z fragmentów Księgi Gigantów.¹ Zdaniem J. T. Milika, Księga Przypowieści jest dziełem chrześcijańskim powstałym w III w. po Chr. Jakkolwiek datowanie wspomnianego pisma na tak późny okres chrześcijański jest przez niektórych kwestionowane^{2 3}, to jednak należy zachować co najmniej dużą ostrożność w przytaczaniu paralel do NT z tej właśnie części 1 Hen.

Powstałe w różnych okresach czasu dokumenty cyklu Henocha zostały zebrane i ułożone w tzw. Pięcioksiąg Henochicki już w pierwszej połowie I w. przed Chr. Obejmował on następujące księgi: (I) Księga Astronomiczna, (II) Księga Czuwających, (III) Księga Gigantów, (IV) Księga Snów, (V) List Henocha.^3, W wersji etiopskiej 1 Hen porządek tych ksiąg jest nieco zmieniony, a ponadto na miejsce Księgi Gigantów wprowadzono Księgę Przypowieści: (I) Księga Czuwających — 1—36; (II) Księga Przypowieści 37—71; (III) Księga Astronomiczna (71—82); (IV) Księga Snów — 83—90; (V) List Henocha — 91—105.

Zrekonstruowany wyżej na podstawie dokumentów ąumrańskich Pięcioksiąg Henochicki zredagowany został w środowisku kapłańskim i cieszył się dużą po-czytnością wśród esseńczyków. Mało przekonuje argumentacja tych autorów, którzy twierdzą, że powstała w środowisku ąumrańskim.⁴

Treść Księgi Henocha daje nam bardzo wiele paralel mogących wyjaśnić trudne miejsca w egzegezie NT; cytowana jest ona wprost w Jud (w. 14 n). Ma bardziej rozwiniętą eschatologię, aniżeli Dn¹. Wiele dowiadujemy się z niej na temat kosmo grafii mistycznej owych czasów.

2. PÓŹNIEJSZA LITERATURA HENOCHICZNA

Należą tutaj obok wspomnianej wyżej Księgi Przypowieści (1 Hen 37—71) powstałej w I w. po Chr., Księga Tajemnic Henocha (2 Hen) oraz 3 Hen, czyli Meno eh Żydowski.

2    Hen zachowała się jedynie w tłumaczeniu starocerkiewnosłowiaóskim, które jest z kolei tłumaczeniem oryginału greckiego. Milik dowodzi, że wspomniany apokryf powstał w IX w. po Chr. Jego autor, mnich obrządku greckiego, wykorzystał do tego celu Pentateuch Henochicki. Opinia Milika jest diametralnie różna od tej, która umiejscawia datę powstania 2 Hen na koniec I w. po Chr.²

3    Hen należy do ksiąg mistycznych powstałych na tle wizji Merkabah (wozu Bożego), których podstawę stanowi tekst Eż 1—3. H. Odeberg datował jej powstanie na drugą połowę III w. po Chr., jednakże Milik jest zdania, że datę tę należy przesunąć co najmniej o jedno tysiąclecie do przodu, czyli że 3 Hen mogła powstać najwcześniej w XIII w. po Chr.³ Opinia Milika opiera się na tak słabych agumen-tach, że jak dotąd nie znalazła zwolenników. Należy jednak pamiętać, że mogą być przechowywane w tym piśmie bardzo stare tradycje. Jednak trudności, jakie nastręcza ich datacja, wykluczają, w obecnym stanie badań, ich użyteczność jako ewentualnej paraleli do pism NT.

3. KSIĘGA JUBILEUSZÓW⁴

Jest to dzieło powstałe w środowisku ąumrańskim najprawdopodobniej w latach pomiędzy 125 a 110 r. przed Chr., czyli za czasów panowania Jana Hirkana. Tytuł pochodzi stąd, że opisana w niej historia obejmująca okres od stworzenia świata aż po wejście Izraelitów do Ziemi Obiecanej podzielona jest na jubileusze i tygodnie. W Dokumencie Damasceńskim nosi ona faktycznie nazwę: „Księga podziału czasów według ich jubileuszów i tygodni” (16, 3 n). Ponieważ zaś autor opowiada w niej te same wydarzenia, o których czytamy w Księdze Rodzaju, dlatego nazywana jest również Małą Genesis. W gruncie rzeczy powinna jednak nosić nazwę Apokalipsy Mojżesza, gdyż całe dzieło ujęte jest w formę objawienia udzielonego Mojżeszowi na górze Synaj, w którym wódz narodu izraelskiego ogląda całą historię świata oraz otrzymuje przepisy Prawa, wprowadzone w życie dopiero w okresie późnego judaizmu.

Autor Księgi Jubileuszów jest zwolennikiem kalendarza słonecznego w formie ustalonej już w Księdze Henocha.⁵ Znał on i korzystał z materiałów zawartych

¹    R. Rubinkiewicz, Eschatologia Hen 9-11 a Nowy Testament, Lublin 1984.

²    Zob. J. Daniel o u, Theo logie du judeo-christianisme, Tournai 1958, 25 - 27.

⁵ Milik, dz. cyt., 126—135.

⁴    Zob. A. M, Denis, Introduction aux pseudepigraphes grees d’Ancien 1'estiiiuein 1 <-i<[<-ii 1970, 150—162.

⁵    Zob- S. Łach. Liturgiczny kalendarz Księgi Jubileuszów »■ świetle tn/ufnieli    I-'Ul

16 (1963) 90—105.

1

   Tamże, 89 n.

2

   Zob. J. C. Greenfield, w: H. Odeberg, 3 Jfenoch, PhiladeJphia 1973, XXXIII n.

3

   Tamże, 4.

4

   U nas taką opinię lansuje np. E. Szewc, Autorstwo księgi Henocha, RBL 29 (1976) 20—26.