skanowanie0007

Charakterystyka elementów składowych pojęcia opieki nad dzieckiem

Dokonanie ogólnej charakterystyki elementów składowych pojęcia opieki nad dzieckiem uważamy za przydatne z trzech powodów:

-    pozwala ustalić zakres problematyki teoretycznej, jaka wymaga rozważenia w odniesieniu do opieki nad dzieckiem jako działania społecznego określonego typu (co jest szczególnie istotne wobec braku teorii opieki w ogóle, a teorii opieki nad dzieckiem w szczególności),

-    wyjaśnia szczegółowe pojęcia opieki nad dzieckiem, sformułowane w praktyce z punktu widzenia poszczególnych elementów składowych tego działania,

-    toruje drogę naukowej weryfikacji i dalszemu precyzowaniu terminologii w zakresie opieki nad dzieckiem.

Jak już wspomnianoYopieka jako określony Jvn.dzialania społecznego posiada elementy składowe każdego działanii^odinioi.przedmiot i treść. Pyye^mjoałjTopicki nad dzieckiem jest oczywiście dziecko, pot) nadjem -osoby i instytucie podejmujące działanie, na treść Łaś okładają się przede wszystkim środki Czynności użyte w toku działam^

Ponieważ specyfikę opieki nad dzieckiem określają cechy konstytutywne, od nich też rozpoczniemy charakterystykę elementów składowych teeo pojęcia..

\ f Sythaćj* zagrożenia jako istotnatechk i elcmcht składowy pojęcia opieki nąd dzieckiem zajmuje szczególną pozycję:

-    stanowi czynnik sprawczy w odniesieniu do opieki jako działania, stwarza pbtrzebę tego działania wobec dziecka.

-    określa (Asć, a więc środki i czyrinoSci. jakie powinny być użyte w działaniu,

-    ukierunkowuje działanie na osiągnięcie wyraźnie określonego celu, wynikającego przede wszystkim z charakteru zagrożenia: potencjalnego, rzeczywistego, w jakim dziecko się znalazło.

v Na sytuację zagrożenia, którą w skrócie nazywamy zagrożeniem, składa się zespół czynników oddziałujących negatywnie na dziecko. W toku rozważali nad ogólnym pojęciem opieki wskazywaliśmy, że sytuację zagrożenia rozumiemy dzisiaj szeroko i wiążemy ją z procesem istnienia osób i fzeczy. Ponieważ charakterystyczną cechą-istnienia dziecka jest rozwój, dlatego sytuację zagrożenia dziecka wiążemy z podstawowymi sferami n

jego rozwoju: fizycznego, psychicznego, społecznego i kulturalnego. W obrębie każdej z tych sfer rozwoju mogą wystąpić czynniki oddziałujące negatywnie, zakłócenia i zaburzenia prowadzące do sytuacji zagrożenia; przezwyciężanie takich sytuacji, a wreszcie usuwanie skutków sytuacji zagrożenia, w której się dziecko znajdowało - składają się na wypełnienie społecznej funkcji opieki nad dzieckiem. Stąd kluczowe znaczenie dla teorii i praktyki opieki nad dzieckiem ma diagnoza i prognoza potrzeb społecznych w tej dziedzinie oraz wypracowanie racjonalnej klasyfikacji potrzeb w nawiązaniu do istoty opieki jako działania określonego typu. Czy potrzeby te nazwiemy potrzebami opieki, czy potrzebami opiekuńczymi - to kwestia dyskusji, nie ulega jednak wątpliwości, iż problematyka potrzeb jest kluczowa dla opieki nad dzieckiem.

Sama sytuacja zagrożenia nie przesądza sprawy podjęcia opieki nad dzieckiem, zależy to bowiem jeszcze od oceny, czy i w jakim zakresie zagrożenie może być przezwyciężone własnymi siłami dziecka. Brak lub ograniczone możliwości przezwyciężenia sytuacji zagrożenia przez samo dziecko to druga istotna*«ecłnr pojęcia-opieki nad -dzieckiem: Jej wyodrębnienie wynika z wzajemnego związku i zależności opieki i wychowania. Podejmowanie opieki bez potrzeby lub w nadmiarze jest nie tylko zbędne, lecz i szkodliwe, osłabia bowiem aktywność własną dziecka, co w skrajnych przypadkach prowadzi do swoistego ubezwłasnowolnienia, jak to podkreślała m.in. w swoich rozważaniach na temat opieki Helena Radlińska. Przy podejmowaniu decyzji o opiece niezbędne jest zatem rozeznanie, jaki jest stan świadomości sytuacji zagrożenia u dziecka i jakie ma ono rzeczywiste możliwości przeciwstawić się temu zagrożeniu.

Dziecko może być zupełnie nieświadome zagrożenia, świadome w ograniczonym zakresie lub świadome w pełni. Przy czym pełna świadomość sytuacji zagrożenia nie oznacza jeszcze możliwości jej przezwyciężenia, zależy to bowiem od tego, jakimi siłami i środkami ono dysponuje. Uczyć się także trzeba z możliwością odrzucenia przez dziecko opieki, pogłębiania lub nawet stwarzania sytuacji zagrożenia przez dziecko. Odnosi się to , zwłaszcza do oczekiwań, jakie ma społeczeństwo wobec dzieckai formułując określone cele wychowawcze.

Podkreślanie możliwości dziecka w przezwyciężaniu sytuacji zagrożenia wynika ze specyficznych jego właściwości jako przedmiotu opieki nad dzieckiem. Specyfikę tę określa przede wszystkim charakter istnienia dziecka, a więc stały rozwój i dynamika kształtowania się poszczególnych dys-

V*