S7304727

478 PROBLEMY SPOŁECZNE

Rycina T3.3

Kibice niosą emblematy drużyny jedynie po meczu, który ich drużyna wygrała.

bicami swojej drużyny, a nie drużyny rywala), to odpowiedź brzmiała „Myśmy wygrali; tyle i tyle”. Jeśli drużyna własna przegrała, odpowiedź była sformułowania inaczej, a mianowicie „Oni przegrali; wynik był...”. Nawet koszulki ze zdjęciem własnej drużyny nosili studenci ASU dopiero po meczu wygranym. Prawidłowość ta, powtarza się. By zachować pozytywny obraz grupy, jej członkowie starają się P^' garnąć i/lub „przytulić się" do tych, którzy odnoszą sukcesy. Jednocześnie staramy się wyrzucić poza obręb „my” tych wszystkich, którzy kiedyś tam pasowali, al^e[^e raz stają się obcy, ponieważ przegrywają: zaczęli notorycznie pić, ożenili się z tojjjjl tą lekkich obyczajów czy popełnili plagiat. Jak powiada jedno z polskich P^rzy^s 1 „Sukces ma wielu ojców, lecz porażka jest sierotą”.    ^._|t,

idihin<^sB|

Wnaszy"¹ ro-

Zauważyłam, że mając podwójne obywatelstwo, sama manifestuję często te 1

tendencje. Gdy mówię coś pozytywnego o Ameryce, na przykład o braku aj cyjnych przeszkód w rozkręcaniu własnego biznesu, używam formy „my"- »L_ społeczeństwie...”. Gdy mówię o Amerykanach krytycznie, na przykład ^anayjM| snące w zastraszającym tempie statystyki rozwodów, używam określenia ¹v

brania^

Manifestowanie ksenofobii. Jest to lęk przed obcymi. Wyraża się on w ' do, własnym członkom kontaktu z innymi kulturami oraz odcinaniu dostępu cf, kultury własnej. Bodajże najwięcej wysiłku w rozwój ksenofobii wnieśli ^ _gję od budząc słynny mur chiński¹. Historia różnych narodów dowodzi, że odci^^,n^_!lf<:ie obcych prowadzi zwykle do zastoju w rozwoju społeczeństwa, podczas 8®^^ sp⁰' na wpływy innych kultur ujawnia się w obserwowalnych „skokach" w |,,t) P° lecznym. Następuje on naturalnie jakiś czas (kilkanaście czy ldlkadzi^e8'^a>i^ otwartych interakcjach z innymi kulturami. Lęk przed obcymi, rzekomo I¹' przekonanie o własnej wyższości, w istocie wynika z poczucia niepewno^¹’ two przeradza się we wrogość.

ifli®

(Ksenofobia oznacza lęk przed obcymi grupami etnicznymi czy narodowościowymi i wyraża się w tendencji do izolowania się od nich.

13.3.2 Emocjonalne źródła uprzedzeń; przesądy jako skutek frustracji

13.3.2.1 Przemieszczanie wrogości na kozły ofiarne

,Jak bida, to na Żyda” mówi brzydkie polskie przysłowie. Brzydkie, ale odzwierciedlające istotę kolejnej teorii uprzedzeń i dyskryminacji, a mianowicie akcentującej emocjonalne źródła uprzedzeń (Pettigrew, 1978). Teoria ta opiera się na obserwacji, że zróżnicowanie statusów różnych grup społecznych prowadzi nieuchronnie do wykorzystywania przewagi poprzez eksploatowanie stojących niżej. Poczucie bycia eksploatowanym prowadzi do frustracji, która wyzwala gniew. I tu następuje krytyczna teza tej teorii. Gniew nie jest rozładowywany poprzez agresję skierowaną na źródło frustracji, lecz na „Bogu ducha winnych” przedstawicieli grup niższych. Powód? Ci, którzy dostarczyli frustracji, są silni i mogą srogo ukarać za wyrażenie gniewu, a grupy nieposia-dające przewagi, o statusie niższym od naszej grupy, nie są w stanie nas ukarać, a pozwalają rozładować napięcie. Grupy takie lub jednostki stają się tak zwanym kozłem ofiarnym. Tendencję do skierowywania agresji wynikającej z frustracji zadanej przez grupy (osoby) posiadąjące przewagę określa się mianem przemieszczenia (Miller i in., 1948).

I Przemieszczenie wyraża się w tendencji do obwiniania za własne niepowodzenia członków grup niżej stojących, którzy nie mieli nic wspólnego ze spowodowaniem frustracji.

Przez wiele wieków różne społeczeństwa lub grupy etniczne w obrębie narodu traktowały Żydów (o, ironio, biblijny naród „wybrany”!) jako kozły ofiarne. Przysłowie: ,Jak bida, to na Żyda” nie zawęża się do antysemityzmu polskiego. Współczesna historia udokumentowała, jakich skutków bycia kozłem ofiarnym nazistów doświadczyła ta grupa narodowościowo-religijna; niemal do granic biologicznego istnienia. Już Allport (1958) cytował wypowiedź jednego z przywódców niemieckich, wyrażoną o wiele wcześniej, zanim jeszcze Hitler doszedł do władzy. „Żyd jest po prostu wygodny. Gdyby nie było Żydów, antysemici musieliby ich • wynaleźć*” (s. 325).

13.3.2.2 Kozły ofiarne śląskich Niemców, amerykańskich Polaków i „prawdziwych" Amerykanów znajdowane są w taki sam sposób Kozłem ofiarnym atąją się różne grupy i jednostki je reprezentujące, w zależności od tego, kto ze słabych jest „pod ręką”. Pamiętam, jak micszkąjąc w latach osiemdziesiątych na Śląsku, poznałam Ślązaków o imieniu Werner, Gizela czy Gertruda. Choć „urządzę-

1

Juko ciekawostką podam, że do niedawna był to jedyny obiekt ziemi widoczny z kosmosu. tuli rywala, czyniąc światła Las Vcgas rzucającymi odnotowywalne refleksy w przestrzeni kosi¹¹¹