skanowanie0078 (10)

Niewspółmiemość

cji. Jeśli wiedza specjalistyczna nie będzie pożądanym standardem, taka argumentacja może się wydawać tylko świadectwem oportunizmu. Metodyka komparatystyczna musi znaleźć doły środek między stanowiskiem ekskluzywistycznym: „Nie będę uczyć niczego, czego sam dobrze nie znam” a protekcjonalnym: „Liczy się nie to, co potrafię wyczytać z tekstu, ale to, że w ogóle o nim mówię”.

Skoro specyficzny przedmiot badań komparatystyki literackiej nie sprowadza się do zawartości tematycznej dzieł, może przynależy on do wymiaru, którego tak dzieła, jak i treść są zaledwie przejawami? Wzorem Sokratesa zapytajmy, czy coś tak nietrwałego, jak wyobraźnia i koncept może przyczynić się do budowania prawdziwej wiedzy? Czy fluktuujące zjawiska w końcu krzepną i stają się czymś konkretnym i niezbędnym? Koncepcja nieuniknionych rytmów ewolucyjnych wpłynęła na kształt prac komparatystycznych Aleksandra Wiesiołowskiego w wieku XIX, a także prac jego dwudziestowiecznego następcy Wiktora Żyrmunskiego. Interpretowanie historii społeczeństw jako następstwa faz i traktowanie literatury jako wyrazu kondycji społecznej pozwoliło literaturoznawstwu porównawczemu w ujęciu rosyjskim odnaleźć swój przedmiot badań w odpowiedniości faz odrębnych tradycji. Podporządkowanie literatury naukom społecznym przez znaczną część okresu sowieckiego musiało być skuteczną strategią obronną³⁹.

Pewna próba wykorzystania zdobyczy badań folkloru i tradycji ustnej przez analizę komparatystyczną została przez Norę Kershaw i Hectora Munro Chadwicków zatytułowana znamiennie Growth of Literaturę. Jak napisali autorzy, ich celem było „sformułowanie ogólnych praw w odniesieniu do historii literatuiy” na podstawie równoległych badań dawnych literatur europejskich - „oczywiście literatur nawzajem od siebie niezależnych”⁴⁰. Ten projekt badawczy przygotowany w duchu filologii porównawczej czy porównawczych badań mitograficznych sprzęgał drzewopodobną metodologię stu-

³⁹    Zob. R. Wellek, Pojęcie ewolucji w historii literatury, przeł. I. Sieradzki, w: idem, Pojęcia i problem nauki o literaturze, red. H. Markiewicz, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 86-99; V. Ehrlich, Russian Formalism: History-Doctrine, The Hague: Mouton, 1955, s. 10-15.

⁴⁰    H. Munro Chadwick, N. Kershaw Chadwick, The Growth of Literaturę, Cambridge: Cambridge University Press, 1932-1940,1.1, s. 5,1.

diów historycznoliterackich z kategoryzacją typologiczną. Jakie cechy wyróżniały daną literaturę, jakie gatunki i tematy ją zdominowały, jak zmieniała się w czasie? Analiza komparatystyczna w ujęciu Chadwicków nie mogła zwracać nadmiernej uwagi na boczne odnogi, takie jak dzieła wydane przez literaturę grecką i łacińską, jak gdyby zapożyczenia były ingerowaniem w eksperyment, który powinien się dokonać w izolacji. Przedsięwzięcie badawcze Chadwicków jawi się zatem jako dokładne odwrócenie projektu komparatystyki literackiej według van Tieghema, który postulował badanie literackiego importu i eksportu. Fakt, że badania komparatystycznoliterackie mogły się rozwijać według dwóch bardzo produktywnych, a zarazem przeciwstawnych sobie, paradygmatów, jest dowodem szerokich horyzontów - a może wewnętrznej niespójności? - dyscypliny około roku 193°-Inny eksperyment z lat 30. XX wieku, również przywodzący na myśl metaforę pni i odgałęzień, to propozycja Raymonda De Loy Ja-mesona, który przetworzył koncepcje I.A. Richardsa oraz Ch.K. Og-dena i za podstawę literaturoznawstwa porównawczego uznał zachowanie znaczące:

Język narodowy jest nieskończenie skomplikowanym zbiorem gestów. Za pomocą symboli narody manipulują wszechświatem, jednocześnie tłumiąc i pobudzając emocje. [...] W danym społeczeństwie określenie ram znaczenia, nacechowania emocjonalnego, odcienia i intencji słów danego języka służy temu, by wydobyć na światło dzienne pewne aspekty zachowań tegoż społeczeństwa, a ukryć inne.

Jeśli ten pobieżny opis znaczenia jest do przyjęcia, porównywanie literatur będzie porównywaniem różnych rodzajów znaczenia, jakie Niemcy, Francuzi, Anglicy i Amerykanie chcą uzyskać przy użyciu słów¹.

W tym ujęciu kategoria antropologiczna - ludzka zdolność do posługiwania się znakami — zajęła miejsce tertium comparationis i służy do oszacowania, jak bardzo oddaliły się od siebie narody europejskie lub też ile jeszcze pozostało między nimi podobieństw po setkach lat ćwiczenia się we własnych językach narodowych.

207

1

R. De Loy Jameson, A Comparison of Literatures, London: Kegan Paul, Trench, Trubner, 1935, s. 33-35, 29-30; ten model wykazuje wyraźne podobieństwa do modelu I.A. Richardsa, zob. idem, Mencius on the Mind: Experi-ments in Multiple Dąfinition, London: Kegan Paul, 1932; przedruk ze wstępem J. Conitable'a, London: Routledge, 2001.