str09201 djvu

O POLITYCE I PACYFIZMIE

wych powikłań wojennych. Nie poniechają one też wychowywania młodzieży w duchu tradycji wojennej i kultywowania ciasnej próżności nacjonalistycznej w połączeniu z uwielbieniem dla rzemiosła i zamiłowania wojskowego; trwać to będzie dopóty, dopóki istnieć będzie konieczność wyzyskania tych skłonności obywateli do rozstrzygania zatargów zbrojnych. Zbrojenie się nie oznacza bowiem utrwalania pokoju, lecz właśnie pogodzenie się z wojną i przygotowywanie się do niej. Rozbrojenie nie może więc nastąpić stopniowo, krok za krokiem, lecz musi dokonać się odrazu, o ile ma się wogóle dokonać.

Urzeczywistnienie tak doniosłej przemiany w życiu ludów wymaga olbrzymiego wysiłku moralnego, świadomego rozbratu z głęboko zakorze-nionemi tradycjami. Kto w wypadku zatargu międzynarodowego nie potrafi zdobyć się bez zastrzeżeń na uzależnienie losów swego kraju od rozstrzygnięć międzynarodowego trybunału rozjemczego i nie zgodzi się bez wahania na ujęcie takiego stanu rzeczy w formę traktatu, zawartego przez zainteresowane państwa, ten nie jest naprawdę zdecydowany na uniknięcie wojen. W tych sprawach możliwe jest jedno jedyne rozwiązanie: wszystko albo nic.

Trudno zaprzeczyć temu, że dotychczasowe usiłowania, zmierzające do zapewnienia pokoju.

86