WTS05

6 GERHARD RIEMANN, FRITZ SCHUTZE

Pani Jackson znajdowała się przedtem w trudnej sytuacji życiowej i w trakcie rozwodu zamierzała zreorganizować swoje życie. Zaczęła właśnie zarysowywać biograficzny schemat działania, który miał pozwolić jej na poszukiwanie nowych treści w jej życiu i rozwinąć jej możliwości. (Jest dość typowe, że kobiety ze środowisk robotniczych i niższej klasy średniej w społeczeństwach zachodnich, które urodziły się przed latami pięćdziesiątymi są w stanie zacząć planować swoje życie dopiero wtedy, kiedy dorastają ich dzieci i kiedy osiągają pewien stopień niezależności w życiu zawodowym). Pani Jackson zaczynała więc poszukiwać nowego sposobu uporządkowania życia i autonomii. W tej wczesnej fazie rozciągniętego biograficznego schematu działania pojawiają się nagle groźne oznaki fatalnej zmiany w funkcjonowaniu organizmu. Oczywiście pani Jackson wie, że te oznaki mogą zapowiadać katastrofę w jej życiu. Ale nie chce ona zmierzyć się z niebezpieczeństwem, gdyż byłoby to dla niej emocjonalnie trudne. Osiągnęła właśnie taki moment w swoim życiu, w którym jest w stanie po raz pierwszy stworzyć jakiś plan dla siebie samej. Wie o tym, że symptomy ze strony organizmu mogłyby zmienić jej poglądy na życie i postawę wobec własnej biografii. Właśnie dlatego uległa najpierw skłonności do wyparcia ze świadomości znaczenia groźnych symptomów zapowiadających chorobę. Lecz właśnie to dowodzi, że pani Jackson stoi na krawędzi zmiany; że biograficzna zasada organizacyjna schematu działania (umożliwiająca realizację zamierzeń życiowych) jest zastępowana przez biograficzną zasadą organizacyjną trajektorii. A ta druga odsłania — także przed panią Jackson, która ją od siebie odsuwa — potencjał niszczący ów niemal osiągnięty ład życia, uporządkowanego przez biograficzny schemat działania. Wy\ rażone jest to przez kontrast w strukturze narracji, której pierwsza część odnosi się ' do oczekiwań wiązanych z nowym sposobem organizacji życia („Wyobrażałam sobie... że teraz będę żyła”), podczas gdy druga część wskazuje na nagle wtargnięcie czegoś bardzo obcego, co nie dostosowuje się do tych oczekiwań i jest nawet nie do pogodzenia z nimi („Nagle ni z tego ni z owego... pracowałam jednego dnia... i ramiączko stanika tutaj... .zaczęło jakoś ocierać skórę”)» W czasie spontanicznej narracji i właściwego jej procesu przypominania sobie informator jest z reguły wciągnięty po raz drugi w strumień doświadczeń, który charakteryzuje się chaosem oczekiwań, orientacji oraz relacji do świata i tożsamości.

Można zauważyć porównywalną interwencję zaburzeń porządku w życiu naszej francuskiej emigrantki w Stanach Zjednoczonych. Pirette Volnay opowiada w swoim wywiadzie o tym, jak wraz z mężem planowali emigrację, jak przybyli do Stanów Zjednoczonych i co się wtedy zdarzyło. Najpierw pani Yolnay opowiada o tym, jak się w sobie bardzo wcześnie zakochali (w wieku czternastu lub piętnastu lat) i jak jej partner doszedł do wniosku, że należy emigrować do Stanów Zjednoczonych. Oboje mieszkali w biednej części Francji, a Pierre Volnay miał wujka w Ameryce, który opowiadał o łatwym życiu w tym kraju. Następnie rozmówczyni mówi o tym, jak pomysł emigrowania przybrał postać zorganizowanego biograficznego schematu działania. Pierre i Pirette uzyskali kwalifikacje mechanika samochodowego i księgarza po to, aby się przygotować do życia w Stanach Zjednoczonych. Pierre’owi udało się odbyć wcześniej służbę wojskową, wystąpił z wnioskiem o wizę emigracyjną i przybył do Ameryki wcześniej niż Pirette, aby znaleźć pracę i poczynić niezbędne przygotowania. Oczywiście orientacyjny horyzont biograficznego schematu działania Pierre’a i Pirette był nieco mglisty, jak przypomina sobie rozmówczyni w trakcie spontanicznej narracji: „Na podstawie tego, co opowiadał wujek, Pierre sądził, że w Ameryce wszystko jest dużo łatwiejsze, że pieniądze są... łatwiej je można zarobić”. Z drugiej strony był całkiem inny schemat. Pirette i Pierre chcieli zachować możliwość powrotu do Francji po zaoszczędzeniu odpowiedniej sumy pieniędzy: (mówiąc o służbie wojskowej Pier-re’a) „on chciał odsłużyć te dwa lata i potem być wolny, ponieważ on chciał zarówno emigrować... jak i zachować być może obywatelstwo”. Zawierając zarówno cechy niewyraźnie nakreślonych oczekiwań i alternatywną biograficzną decyzję (tj. pobyt w Stanach Zjednoczonych albo powrót do Francji po zebraniu oszczędności), narracja odzwierciedlająca biograficzny schemat działania odsłania równocześnie usystematyzowany stosunek do własnego życia i tożsamości, co zaznacza się w takich cechach jak żywe oczekiwania, rozważania i dyskusje ze znaczącymi innymi i ze sobą, dobrowolne decyzje i intencjonalna orientacja życiowa. Te cechy ustanawiają właśnie związany z oczekiwaniami i organizacyjny porządek w życiu jednostki. Respondentka mówi następnie, jak ten porządek został zaburzony przez dwa rodzaje zdarzeń: po pierwsze, Pirette i Pierre Yolnay byli tak bardzo skoncentrowani na ich skomplikowanym biograficznym schemacie działania związanym z emigracją, iż nie byli dostatecznie ostrożni. Pirette zaszła w ciążę na kilka miesięcy przed zakończeniem praktyki księgarskiej i odjazdem Pierre’a do Stanów Zjednoczonych („Pierre dostał wreszcie swoje dokumenty emigracyjne, bilet i wszystko co trzeba. A potem miał mały problem, bo okazało się, że jestem w ciąży”). Musieli powiedzieć o tym rodzicom i upewnić się, że wujek Pierre’a, który miał być oparciem w Ameryce zaakceptuje ciężarną przyjaciółkę swego siostrzeńca; musieli także przygotować się do wzięcia ślubu za granicą. Były to dość skomplikowane okoliczności, którym musieli sprostać. Biograficzny schemat działania nie został porzucony mimo nieoczekiwanych wydarzeń i związanych z nimi problemów, musiał być jednak zrekonstruowany tak, aby dostosować go do dodatkowych komplikacji. Następnie, po zawarciu małżeństwa w Stanach Zjednoczonych zupełnie nieoczekiwanie wkroczyli w trudny okres organizując tam swoje życie. Pierre potrzebował aż pół roku, aby znaleźć pracę jako mechanik samochodowy, a była to jedyna praca, która mogła go satysfakcjonować. W międzyczasie musiał pracować jako ogrodnik, podobnie jak jego wujek i inni (starsi) Francuzi imigranci nie posiadający jakiegoś szczególnego przygotowania zawodowego, a było to dla niego bardzo przygnębiające: „Pierre nienawidził tego, rzeczywiście nienawidził tego, naprawdę”. Pirette była izolowana barierą językową, która stała się szczególnie dokuczliwa po urodzeniu się dziecka, gdy zmuszona była kontaktować się z amerykańskimi instytucjami — głównie służbą zdrowia — które zapewniały dziecku opiekę: „Ale ja nie lubiłam tego... szłam do lekarza... z dzieckiem... nie mogłam porozumieć się z lekarzem. Byłam bardzo młoda, nie było tutaj mojej matki. Nikogo nie było tutaj, a poprzez wujka spotykaliśmy tylko starych Francuzów”. Młoda rodzina miała także kłopoty finansowe, którym nie byli w stanie zaradzić starsi francuscy znajomi. Respondentka opisuje całą tę życiową sytuację zwrotem „oj — to było bardzo, bardzo przygnębiające”.

Także tutaj mamy wrażenie, że ciąg wspomnień zaktualizowanych opowiadaniem ex tempore przybliża panią Yolnay do zasad orientacyjnych i nastroju emocjonalnego jej dawnych doświadczeń jako młodej imigrantki. Jej narracja odsłania kontrast między organizacyjnymi zasadami działania biograficznego, to jest planowania i organizowania emigracji, a biograficzną trajektorią, to jest życiem w alienującym położeniu imigranta. Intencjonalne nastawienie do własnego życia i tożsamości jest zniekształcone przez sam fakt prowadzenia życia imigrantów. Stanowi to prawdziwą biograficzną ironię, ponieważ proces trajektoryjny

7 — Kultura i społeczeństwo nr 2