WTS09

4 GERHARD RIEMANN, FRITZ SCHUTZE

wijający się artyści, a także z kilkoma innymi typami schematów działania biograficznego. Każdy z tych innych strukturalnych procesów biograficznych ma swój własny, odmienny porządek sekwencyjny oraz własny styl i odmienne własności narracyjnych przedstawień. Zaś narastający nieład bi )graficznej trajektorii charakteryzuje następująca organizacja sekwencyjna.

NAGROMADZENIE POTENCJAŁU TRAJEKTORYJNEGO

Z wyjątkiem czystych przypadków i nagłego uświadomienia sobie poważnej choroby, proces trajektoryjny nie pojawia się znienacka. W sytuacji życiowej jednostki przemożne siły zewnętrzne budują zazwyczaj zgubny potencjał trajektorii w sposób powolny. Usidlające ją moce zazębiają się. Pojawiają się wprawdzie oznaki fatum, lecz jednostka już to skupia się na jednym z projektów, już to na jednym z czynników zagrażających, lub nawet stara się aktywnie odsunąć od świadomości mniej lub bardziej skryte symptomy trajektorii. Ponieważ nie myślała ona o niebezpieczeństwach potencjalnej trajektorii i nie zgromadziła żadnych zasobów, by jej przeciwdziałać, potencjał trajektorii ma warunki dla wzrostu. Co więcej, akcje i reakcje jednostki mogą nawet rozbudowywać podstawę potencjału trajektoryjnego, gdy — na przykład — realizuje ona biograficzny schemat działania związany z emigracją.

PRZEKRACZANIE GRANICY MIĘDZY INTENCJONALNYM [ UWARUNKOWANYM STANEM PSYCHICZNYM

Przytłaczające wydarzenie (lub ich seria) prowadzi do załamania się oczekiwań normalnego toku zdarzeń. Jednostka uświadamia sobie, że jest poddana zewnętrznym siłom i że nie może już kierować się znanymi sobie strategiami społecznego i biograficznego działania. Czuje się boleśnie dotknięta, opuszczona, samotna, i cierpi. W jej doznaniach i próbach organizacji osobistej aktywności życiowej zewnętrznie zdeterminowany stan umysłu staje się dominującą zasadą orientacji.

NOWA, CHWIEJNA RÓWNOWAGA ŻYCIA CODZIENNEGO

Po pierwszym wstrząsie wywołanym przekroczeniem granicy zewnętrznego zdeterminowania stanu umysłowego, jednostka potrafi stworzyć nową równowagę w sferze spraw codziennych, równowaga ta jest jednak zasadniczo nietrwała. Nieustanny wysiłek osiągania tej chwiejnej równowagi wyczerpuje energię jednostki. Co więcej, mogą się pojawić koszty biograficzne związane z upraszczaniem poglądu na świat. Znajdująca się w coraz gorszym położeniu jednostka może popaść w stan samo wyobcowania, utracić zdolność do odczuwania zaufania, szacunku dla samej siebie, a także zdolność do polegania na sobie. W większości przypadków zatem jej reakcje na trajektorię są nieodpowiednie, co zwiększa zakres i moc potencjału trajektorii. Szczytowym stadium tego zjawiska jst „skumulowany nieład”, poddany głębokiej analizie przez Straussa i jego współpracowników (por. Fagerhaugh, Strauss 1977, s. 268). Spośród ogólnych cech tego zjawiska wymieńmy: a) koncentrację na jednym zbiorze problemów aż do utraty z pola widzenia innych układów rodzących ów problem, co w konsekwencji eliminuje niezbędne miary porównawcze; b) szkodliwe skutki uboczne prób usunięcia jednych kłopotów kosztem innych w złożonej sytuacji; c) intensyfikację wzajemnego wpływu różnych układów problemowych w obrębie trajektorii.

'A : €^}

■%! •A ¹

■t

■1 i **

a

____

„TRAJEKTORIA” JAKO PODSTAWOWA KONCEPCJA TEORETYCZNA...    105

ZAŁAMANIE SIĘ ORIENTACJI WOBEC SAMEGO SIEBIE

Wskutek pojawienia się przytłaczających wydarzeń zewnętrznych lub wskutek zapamiętałych prób przezwyciężenia upadku poprzez wikłanie się w stanowcze lecz szalone („irracjonalne”) czynności (np. eskapiżm, pijaństwo) jednostka wtrącana jest w krytyczną sytuację. Rodzi się dręcząca wątpliwość, czy cokolwiek w świecie spraw zwykłych, potocznych, toczy się jeszcze w normalny, a więc znany dotąd sposób. W tym czasie jednostka przeżywa całkowite załamanie się ładu codziennych czynności. Nie radzi sobie z czynnościami błahymi, lecz koniecznymi w toku życia codziennego. Świat staje się całkiem obcy i rozprasza się uwaga wobec jego zwykłych przejawów. W doznania wkrada się ciężki, przeszywający lub ćmiący ból odłączenia od świata normalnego istnienia, blokujący na jakiś czas wszelkie inne odczucia i uczucia.

Tak więc orientacyjny i emocjonalny stosunek jednostki do własnej tożsamości gubi się, przynajmniej na czas szczytu kryzysu. Przestaje ona rozumieć własne, dziwaczne reakcje na nieoczekiwane zdarzenia, czuje się całkiem obca wobec samej siebie i żywi przekonanie, że nie może już ufać w swoje możliwości. Również później nie opuszcza jej niepewność, poczucie, że w niej samej tkwi coś, co trudno zrozumieć. Owa niepewność jest zarzewiem okresowego nawrotu wątpliwości obejmujących możliwości i tożsamość jednostki. Na pewien czas pojawia się doznanie całkowitego obezwładnienia zdolności do koordynacji złożonych form działania społecznego. Zwątpienie dotyczy nie tylko samego siebie. Rozciąga się ₍także na znaczących innych, którym przypadła rola opiekunów biograficznych i profesjonalnych operatorów trajektorii (nauczycieli, lekarzy, urzędników instytucji opiekuńczych). Tkwi w tym paradoks, ponieważ jednostka przeżywa uogólnioną utratę zaufania do współuczestników interakcji, a zarazem rozpaczliwą potrzebę wsparcia.

PRÓBY RACJONALIZACJI TRAJEKTORII I POGODZENIA SIĘ Z NIĄ

Całkowite załamanie się orientacji wobec samego siebie jest doznaniem niezwykle wstrząsającym. Jednostka rozumie, że coś naprawdę istotnego wtargnęło w jej życie, coś, co niesie systematycznie gromadzące się i dalekosiężne skutki, nie pojmuje jednak, co to jest i jak się to stało. Co więcej, uprzytomnia sobie, że zwyczajne zasoby biograficzne służące radzeniu sobie ze swoim życiem nie mają już zastosowania. Pojawia się potrzeba radykalnie nowej definicji sytuacji życiowej.

Owa definicja (a) jest próbą opisu natury i mechaniki cierpienia, a także próbą wytłumaczenia powodów cierpienia. Natura cierpienia poddaje się normalizacji (”po prostu pech”). Może też ulec dramatyzacji jako symbol głębszej kondycji istnienia, ukrytego procesu, czy najgłębszego stanu ducha, zlekceważonego lub wypartego ze świadomości. Lub’jako symbol pośredniego (dotąd niezauważalnego) skutku braku moralności w społeczeństwie. Natura cierpienia może być także tłumaczona w sposób analityczno-empiryczny, uwzględniający szczególnie potencjał trajektorii, (b) Definicja sytuacji boryka się z problemem najoczywiściej niesprawiedliwego losu. Jednostka pyta, dlaczego „całe to cierpienie” przydarzyło się — i ciągle trwa — właśnie jej, a nie innym, którzy ją otaczają. Wewnętrzne (argumentacyine) procesy rozmyślania nad kwestią niesprawiedliwości przynoszą w efekcie systematyczną postawę pogodzenia się z tra-

i