13011 Pozytywizm leksykon literatury polskiej2

ki, zazdrośnie strzo/e przód terminatorami tajemnic; u wolego rzemiosła No wioskę spadają klęski żywiołowo, do chałup zagląda głód, a czternastoletni chłopak musi, jak „wolny najmita", szukać Chleba w dalekim świecie. Czeka go zapewne smutny los dziecka wiejskiego zabłąkanego w mieście, jak w innych nowelach Prusa - Michałku i Sierocej doli.

Ciekawy i oryginalny jest wątek miłosny, dotyczący nabożnej fascynacji bohatera osobą pięknej wójtowej. Nikt tak jak Prus nie potrafił ukazać nieświadomej miłości chłopca, przejawiającej się w niezidentyfikowanym odczuciu rozradowania, błogości i zauroczenia. Poza Antkiem miłość taka pojawi się jeszcze w Michałku, > Placówce (Jędrek a bakatarzówna) i szerzei w • Grzechach dzieciństwa.

Utwór kończy się pozytywistycznym apelem do czytelników o pomoc dla (l/ieci szukających w szerokim świecie swojej przyszłości.

Asnyk Adam

(1838, Kalisz - 1897, Kraków). Poeta, dziennikarz. Studiował w Akademii Medyko-Chi-rurgicznej w Warszawie. W 1860 r. zostat aresztowany za udział w wiecu konspiracyjnym i w obawie przed represjami wyjechał za granicę, do Wrocławia, i tu kontynuował naukę.

W czasie powstania 1863 r. powróci! do Krakowa, gdzie zetknął się z gen. Ludwikiem Mierosławskim, a później z Ignacym Chmieleńskim, i wziął udział w próbach obalenia „biatego" rządu powstańczego przez „czerwonych". Został także członkiem wrześniowego Rządu Narodowego i był nim do chwili objęcia dyktatury przez Romualda Traugutta.

Studia zakończył doktoratem z filozofii w Heidelbergu. Na stałe osiedli! się w Galicji - we Lwowie, a później w Krakowie. Podróżował po Europie, północnej Afryce, Indiach. W swojej poezji był spadkobiercą romantyków (głównie Słowackiego) i uprawiał swego rodzaju matę traktaty filozoficzne. Zadebiutował w I. 1864-1865 rozległym poematem pt. Sen grobów, będącym rozrachunkiem z poezją romantyczną i jej wpływem na idee powstańcze. W I. 1867-1872 poeta zainteresował się przemianami w nowej literaturze i podjął dialog ze współczesnością. „Pozytywistycznym" elementem jego poetyckiej doktryny była wiara w organiczny związek człowieka z przyrodą, przekonanie o potrzebie podporządkowania interesów jednostki - inte-

msowi społecznemu ora/ przekonanie o roli Jednostki w budowaniu ogólnego dziele ludzkości jako Jodynę) lormlo nieśmiertelności. Asnyk-pozytywista eksponował w swojej twórczości kult nauki I postępu. Wiersz pt. Daremne /nie (1877) został uznany za pozytywistyczny manifest poetycki. Inwokacyj-ny wiersz Do młodych zawiera dyrektywę poszukiwania nowej prawdy i nowych ideałów, poeta nie pozwala jednak niszczyć „przeszłości ołtarzy", nakazując poszanowanie dla tradycji. Nigdy więc nie przestał żałować romantyzmu, o nowej formacji estetycznej wypowiadając się sceptycznie. Prze-(iwstawial piękną, romantyczną przeszłość ubogiej metafizycznie, pozytywistycznej teraźniejszości, był przekonany o względności ideałów, o nieustannym przemijaniu wszystkiego, co jest wartościowe. Stworzy) nową odmianę liryki erotycznej z zastosowaniem stylizacji ludowej, w której obiektywny obraz rzeczywistości dominuje nad ekspresją liryczną, a ironia - nad wyrażaniem uczuć. Swój system filozoficzny wyłożył w cyklu 30 so-notóyy Nad głębiami (1883-1894), zawierającym elementy pozytywistycznego scjentyzmu. Asnyk przyjął dualistyczną koncepcję świata złożonego .'.irówno z materii, jak i sit pozaracjonalnych. Uznał istnienie absolutnego bytu poza światem widzialnym i poznawalnym rozumowo. Głosił zarazem sceptycyzm poznawczy i bezradność rozumu wobec tajemnic przyrody. Najlepsze artystycznie wiersze Asnyka były inspirowane problematyką tatrzańską. W 1880 r. ukazał się cykl W Tatrach, zawierający słynne wiersze: I imba, Noc pod Wysoką, Dwie fazy, W oczekiwaniu /utrę'Mgławice. Poetycki pejzaż górski stal się prowokacją do rozważań na temat samotności indywidualisty oraz sensu istnienia wszechświata (> Tatry w literaturze pozytywizmu).    _ _k

Asnyk aktywnie udzielał się jako działacz społeczny i kulturalny. Był jednym z pierwszych członków, założonego w 1871 r. Towarzystwa Tatrzańskiego ■f (w 1874 r. byt na Giewoncie, w 1876 r. wspólnie z Mieczysławem Pawlikowskim zdobył Wysoką), w 1882 r. działał w Towarzystwie Oświaty Ludowej, w 1884 r. został członkiem Rady Miejskiej Krakowa, w 1891 r. został prezesem Towarzystwa Szkoły Ludowej. Redagował „Nową Reformę" (1889) - dziennik Stronnictwa Demokratycznego w Galicji. Po śmierci w 1897 r. został pochowany na Skałce w panteonie wybitnych Polaków.