13257 IMG•52
32 O inltrlekstuitliwłci
że mieć charakter polemiczny. Nie wobec sfery odwołania (choć i to nie jest zjawiskiem rzadkim), ale wobec wyborów dokonywanych bądź przez poprzedników, bądź przez reprezentantów tendencji konkurencyjnych.
Kiedy rozważa się historyczny status intertekstualności, należy także wziąć pod uwagę współczynnik gatunkowy. Wydaje się, że poza takimi przypadkami, gdy głównym wyróżnikiem jest budowanie wypowiedzi z elementów prefabrykowanych, jak w centonie czy kolażu, oraz takich, w których głównym kryterium wyróżniającym jest stosunek do innych tekstów (parodia jako gatunek), nie ma gatunków, w których z góry i poza historią określone byłyby współczynniki intertekstualne. Zasadnicze tendencje ujawniają się w tej mierze dopiero wówczas, kiedy rzecz rozpatruje się w perspektywie historycznej. I to zarówno wtedy, gdy uwaga koncentruje się na sferze odwołań, jak i wtedy, gdy obejmuje ona sferę dzieł, w których owych odwołań się dokonuje. To prawda, pewne gatunki z takich czy innych powodów stają się łatwiej punktem odniesienia niż inne (należy do nich, jak się zdaje, przysłowie1), zasadniczo jednak o intertek-stualnym charakterze decyduje funkcjonowanie gatunku w danej epoce. Tak np. powieść w okresie realizmu i naturalizmu rzadko eksponowała relacje intertekstualne, a w każdym razie nie należały one do jej podstawowego wyposażenia, powieść zaś w XX wieku czyni to niezmiernie często i to na różne sposoby (by się o tym przekonać, wystarczy przywołać dzieła Manna, Joyce’a czy Gombrowicza, a także nouveau roman). lntertekstualność nie była i nie jest wyróżnikiem gatunkowym powieści, jednak stawała się ważnym elementem jej struktury w różnych okresach rozwoju, także dawniejszych2. I tak w danej epoce poszczególne gatunki stają się zjawiskiem bez czynnika intertekstualności nie do pomyślenia, np. w okresie romantyzmu rangę gatunku z tego punktu widzenia uprzywilejowanego zyskał poemat dygresyjny, a jego opis bez uwzględnienia żywiołu intertekstualnego byłby po prostu niemożliwy. I pod tym względem różni się on np. od powieści poetyckiej czy noweli,
w których elementy intertekstualności mogły występować i występowały jak wszędzie, nie stały się jednak czynnikiem o takiej wadze.
Intertekstualność rozpatrywana w zastosowaniu do poszczególnego dzieła staje się współczynnikiem interpretacji-’1, rozważana w skali pewnego typu tekstów łączy się z problematyką genologicz-ną, czy ogólnej — szeroko rozumianych form literackich, analizowana zaś jako element przemian i ewolucji ujawnia swój wymiar historycznoliteracki. I o tym jej aspekcie nie należy zapominać, jest ona bowiem jedną z postaci stosunku do literatury przeszłości, stosunku kształtującego się ze względu na potrzeby, zadania, ideały literatury znajdującej się w trakcie formowania. Tak rozumiana, intertekstu-alność staje się przejawem zjawiska szerszego — tradycji literackiej. Nie pokrywa się z nią, tradycja bowiem ogarnia te sfery zjawisk, które znąjdują się poza domeną intertekstualności. Wydaje się jednak, że obecnie nie sposób analizować tradycji literackiej, pomijając tę kwestię. Intertekstualność jest formą tradycji utrwalonej w tekście, nie jedyną, bo inną jest ta, którą Genette określi! jako archi-tekstualność (w przypadku, gdy tekst odwołuje się do reguł obowiązujących we wcześniejszej epoce). Ale formą ważną, taką, którą należy uwzględniać zawsze, gdy poddaje się analizie problematykę tradycji3 4.
0 różnego rodzaju parafrazach przysłów zob. ciekawy artykuł: A. Gresiłlon et D. Mangueneau. Polyphonie, prouerbe, et detournement, ou Un prouerbe petit en ca-cher un autre, „Langages" 1984, nr 73.
wZob. np. uwagi G. Genette’a o siedemnastowiecznym anti-roman, op. cit., s. 170-171.
Interesującym przykładem wykorzystania kategorii intertekstualności w inter pretacji konkretnego utworu jest rozprawa G. Benrekassy. Świat kultury u .Pawle i Wirginiitekst a intertekst, tłum. M. Dromińska-Joczowa, „Pamiętnik Literacki" 1981, z. 2.
W studium tym ominąłem pewien krąg problematyki, a mianowicie gry inter-tekstualne nie mające charakteru językowo-strukturalnego. polegające na wprowadzaniu do utworów bohaterów z dzieł wcześniejszych (np. Zagłoba jako postać Parnickiego). Zjawisku temu poświęcił błyskotliwe studium T. Ziółkowski, Figurę* on loan; The boundaries of literaturę and life, w. idem, Vanete* of Literory Thematics, Princeton 1983, mówiąc o postaciach wypożyczonych, czy tez — odkomenderowanych. Ziółkowski czerpie przykłady z różnych epok, zajmuje się jednak przede wszystkim tego rodzaju praktykami w romantyzmie niemieckim.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
81177 PZP 1918 1994 s39 oceny je wartościujące mieszą mieć charakter polemiczny. Niemniej uwypukleni
7. Polityka regionalna państwa powinna mieć charakter uzupełniający i pomocniczy wobec działań
Ćwiczenia, z wyjątkiem treningu decyzyjnego, powinny mieć charakter ciągły, nie mniej jednak w wyjąt
page0085 75 Ona daje byt ciału i staje się jedną z nim rzeczą tak, że istnienie kompozycyi człowieka
21869 IMG90 (11) 1) Pokazać, że szereg funkcyjny ]Txn nie jest zbieżny jednostajnie na (0, l).V &nb
42 (32) - XV -! ■# / i Regulacja wydajności przez dławienie nie jest więc
Inga Iwasiów Gender dla średniozaawansowanych0 gę, że w tej opowieści ciotka nie jest dobrą anten
43 poziomie życia lub też w regionach peryferyjnych, ze znaczymi problemami społecznymi, nie jest wy
xyz Jak to dobrze, że dyrektorem tego muzeum nie jest Korwin-Mikke.
Rozwój przez uprzemysłowienie Wiele krajów doszło do wniosku, że kluczem do rozwoju nie jest specjal
USA ZASADA SUWERENNOŚCI LUDU I PRAWA JEDNOSTKI Pomimo że Deklaracja Niepodległości z 1787r. nie jest
więcej podobnych podstron