13693 IMG 92

I V 1 Przypisy tłumacza

nie jest w niej chybioną, prowadzi widocznie od wyrażenia do wy rażenia. Zwyczaj nie ma tam żadnej powagi. Nic idzie tam o to aby mówić jak drudzy, ale trzeba mówić podług największej dobności, aby przyjść do największej precyzji; i ci, którzy two, rzyłi ten język, czuli dobrze tę prawdę, że prostość stylu jest nak większą jego ozdobą: prawda mało znana w naszych pospolitych językach'*.

„Skoro algebra jest językiem przez podobność utworzonym, po. dobność, która tworzy język¹, tworzy też sposoby nabywania wiado-mości*; albo raczej sposób wynajdowania nie czym innym jest jak tylko samą podobnością. Podobnością, mówię, bo jedynie na podo-bności zależy cała sztuka rozumowania jako i cała sztuka mówienia; i w tym jednym wyrazie widzimy, jak się nauczyć cudzych wynalazków i jak sami czynić je możemy. Dzieci nie dla czego innego wyuczają się języka swych rodziców, tylko dlatego, że w nim wcześnie czują podobność: z natury one postępują według niej, bo ona stosowniejsza jest do ich pojęcia, niż wszelki inny sposób. Czyńmyż tak jak one, uczmy się podług podobności, a wszystkie umiejętności staną się dla nas tak łatwymi, jak tylko być mogą. Bo nareście człowiek, który się okazuje najmniej być zdolnym do pojęcia umiejętności, jest przynajmniej zdolnym nauczyć się języków. Otóż umiejętność dobrze wykładana nie czym innym jest, jak tylko¹ językiem dobrze zrobionym**.

„Matematyka jest umiejętnością dobrze wykładaną i jej językiem jest algebra. Obaczmy więc, jak nam podobność w tej umiejętności mówić każe, a będziemy wiedzieli, jak nam mówić należy w innych. Ten jest cel dzieła mego. Zatem matematyka, którą wykładać będę, jest w tym dziele przedmiotem ściśle związanym z większym jeszcze przedmiotem. Idzie o to, aby okazać, jak można wszystkim umiejętnościom nadać tę dokładność, którą z krzywdą innych nauk samej tylko matematyce dotąd przyznawano...**^{2 3 4 5}

„Uważyć tu proszę, że gdy wszystkie sposoby uczenia i wynajdowania w jednej podobności zamykam, wyrażam tu prawdę, która

_wpraktyce była od początku świata; i jeżeli w teorii wydaje się OM dzisiaj być bardzo nową albo nawet bardzo niezwyczajną, to nie jest moją winą. Przydam jeszcze, że gdybyśmy byli zdolni iść zawsze za przewodnictwem natury, umielibyśmy niejako wszystko, ni* /ego się nie ucząc. Bo ona nigdy nie używa tonu filozofów, którzy wtedy nawet, kiedy nas do błędów prowadzą, nic przestają nazywać nas nieumiejętnymi. Przeciwnie, idąc za nią umiemy wszystko, czego ona nas uczy. Zdaje się, że nic więcej nie potrzeba, tylko otworzyć oczy, a ona wnet daje nam postrzec to, co widzimy../*

Nie mogę lepiej zakończyć tego przypisu, jak przytaczając rozsądne zdanie wydawców świeżo wspomnianego dzieła. „Ta pierwsza praca — mówią oni — nad jedną częścią wiadomości naszych przez Kondyllaka podjęta, w której oczywistość najświetniejszym blaskiem wszystkich umysły uderza, była tylko wstępem do prac jeszcze ważniejszych i trudniejszych: była modelem, który on kładąc sobie przed oczy umiał naśladować w przystosowaniu swego sposobu do przedmiotów prawie całkiem dotąd nieznanych, chociaż najistotniej do szczęścia ludzkiego potrzebnych. Co miał szczególniej na widoku, co było stałym celem jego badań w ciągu życia całkiem na wy doskonalenie rozumu poświęconego, jest to, że chciał koniecznie rozwikłać tę plątaninę, rozpędzić te ciemności i zamięszanic, w które przez nadużycia i wady mowy ludzkiej nauki moralne i metafizyczne pogrążone zostały. Gadaniny niezrozumiałe, których one nader często używają, byłyby zamienione na tyleż pięknych języków, który ch by się wszyscy łatwo nauczyli, boby wszyscy je zrozumieli; i w tych językach widziano by wyobrażenia, które dzisiaj zdają się być nieprzystępne umysłowi ludzkiemu, wynikające same przez się i bez usiłowania ze znajomości najpospolitszych. Nie jest to próżnym naszym domysłem; co Kondyllak ze swego planu niektórym swym przyjaciołom powierzył, co okazał w swej Logice, ten dziwny stopień prostości, do jakiego przy końcu życia swego rozum swój podniósł* na koniec, co sam na wstępie dzieła zapowiada (Matematyka, którą wykładać będę, jest w tym dziele przedmiotem* ściśle związanym z większym jeszcze przedmiotem}* wszystko to czyni zupełne przekonanie, źe nic przestałby zapewne na wydoskonaleniu algebraicznego języka, który, jakoźkolwick szacowny jest, zawsze jednak od małej liczby osób uży wany będzie.

Nie jedna zatem matematyka poniosła przez śmierć jego wielką

1

partage txclusif des mathimatiąiies). Na tych słowach kończy się ten przypis w II wyd.

2

W II wyd.: „języki**.

3

*    Słowa: „nabywania wiadomości** tłumacz dodał od siebie.

4

*    Tak w II wyd. W wyd. I: „jest, tylko**.

5

⁴ Ściślej: którą przyznaje się teraz samej tylko matematyce (qu’on croit itre U