14037 P1130730 resize

129

129

i gros póżno-

l Ostatecznie jzdniecką.

ego), a także •watych obcj-Widkopotsce im, z kulturą

5, s- 129-133) woj. pilskie. Nosek 1964, Sej, a miano-kultury cera-tur aeolitycz-śuiardowską Kryńskim, •skazują one e htb bardzo •łączenie ich cje za Bieżania iówsła 1969). icf> sorrobów me zaś cechy

obsko-śmiar-ska-Mtkołaj-to stanowisk 3yć do otna-ocbodzących d znalezisk o-i posiadamy lolwiek część 43).

lym obszarze obserwujemy Imiński 1972, ykowa 1957,

Źu jezior lub ttach 30-tycb 1969, s. 39); Istniały także ranią w Dolaniu grobów żyło jakiegoś

ttjipBotrydi-

Wkflku wypadkach (W. Sarnowska 1969, s. 163; K. Siuchniński 1969, s. 38), groby lob zabytki mogące stanowić częsc wyposażenia zmarłego, znaleziono właśnie w kurhanach. W większości były to zapewne pochówki wtórne wkopane w nasypy starszych mogił, jak to niechybnie wystąpiło w kurhanie w Wartin. Kr. AngermOnde (NRD), na zachód od ujścia Odry (K. Siuchniński 1969, s. 205). Jednakże w Przyborzu, woj. słupskie, mamy do czynienia prawdopodobnie z mną sytuacją. W jednym z odkrytych tam kurhanów (nr 3) 4 naczynia grobsko-śmiardowskie, stanowiące zapewne wyposażenie grobu, znajdowały się ok. 0,5 m poniżej kamienno-ziemnego nasypu, w owalnej jamie, przykrytej dużymi kamieniami. A więc w tym wypadku mógł to być grób, dla którego zbudowano nasyp kurhanu.

W kulturze grobsko-śmiardowskiej rozpowszechniony był, może jeszcze bardziej niż w iwieńskiej, zwyczaj używam¹ w większym lub mniejszym stopniu kamieni przy budowie grobów. Najczęściej był to rodzaj obwałowania w formie owalnej tub kolistej, o średnicy od I do 3,5 m i wysokości do ok. 1 m. Czasami kamienie znajdowały się tylko w narożnikach podłużnej jamy, kiedy indziej zmarły przykryty był płytą kamienną łub rodzajem bruku z polnych kamieni. Interesujące konstrukcje pochówków odkryto we wspomnianym już Śmiardowie Krajeńskim. Ich badacz, F. Holter (1932, s. 331), porównuje je do owalnych lub prostokątnych wanien zbudowanych z polnych kamieni, o przeciętnej długości 2,5 m, szerokości 1,5 m i wysokości I m. Na górnej, wklęsłej powierzchni znajdowano resztki jakichś konstrukcji drewnianych, które mogły być pozostałością skrzyń-tru-mien. Pod nimi ułożone były szkielety wraz z wyposażeniem. W niektórych grobach na jednym ich końcu znajdowano podłużne kamienie, przeważnie po 2, spełniające — jak przypuszcza W. Sarnowska (1969, s. 162) — rodzaj oparcia pod głowę.

Spotykane są także groby, np. grób 4 w Gorszewicach, woj. poznańskie (W. Sarnowska 1969, s. 171), w postaci skrzyń ułożonych z płyt kamiennych (m. in. o rozmiarach 1,5 x 0,6 m). U góry grób taki przykryty był jedną lub dwoma płytami. Niekiedy mają one bardziej skomplikowaną konstrukcję, jak np. duży kwadratowy grób skrzyniowy z Domacyna, wój. koszalińskie (tabl. XLI: Dl), o boku 2,5 m, podzielony wewnątrz na 3 komory — jedną większą i 2 mniejsze, wymoszczone brukiem i nakryte rodzajem wspierającego się na ścianach wewnętrznych i zewnętrznych sklepienia, zbudowanego również z kamieni (K. Siuchniński 1969, s. 55). Nie wykluczone, że znajduje tu jakieś swoje odbicie kształt i rozplanowanie domów mieszkalnych.

Spotykane są także — chociaż jak się wydaje znacznie rzadziej i to na obszarze głównie Puszczy Goleniowskiej, np. w Błoni, woj. szczecińskie (K. Siuchniński 1969, s. 132-140) — zwykłe groby jamowe, bez jakiejkołw iek konstrukcji kamiennej. Mają one zazwyczaj kształt podłużny, zapewne owalny, długością dochodzą do 2 m, głębokością zaś do 1,5 m.

W kulturze grobsko-śmiardowskiej panuje zdecydowanie obrządek szkieletowy. Mamy jednakże w kilku wypadkach niezbyt jasne i pewne informacje o ciałopaleniu. Na przykład w Płoni, w podłużnych jamach grobowych, według informacji z r. 1903, miano odkryć resztki stosu (zapewne węgle drzewne) i kości (K. Siuchniński 1969, Ł 205).

Prawie wszystkie groby zawierają po 1 szkielecie i zdaje się tylko w Dębogórze, woj. szczecińskie, znaleziono w grobie 2 szkielety z ceramiką kultury grobsko-śmiardowskiej i 2 wcześniej tu pochowane, należące do grupy dołnoodrzańskiej kultury ceramiki sznurowej (K. Siuchniński 1969, s. 35). Regułą jest układanie zmarłych z nogami podkurczonymi, czasami skrzyżowanymi, z rękami również skrzyżowanymi na piersiach. Najczęściej orientuje się je po osi E—W, kierując twarz na E. Ale spotykamy też orientację NW—SE z głową na SE i SN.

Do rzadkości należą pochówki bez darów grobowych. Wyposażenie zmarłych składa się najczęściej z ceramiki w ilości 1-6 egzemplarzy (przeważnie 2-3), wyrobów krzemiennych — głównie grotów oszczepów lub sztyletów, czasami siekier, odłupków, dalej wyrobów bursztynowych oraz metalowych (tabl. XLI). Te ostatnie to przeważnie ozdoby — szpile, bransolety, naramienniki, naszyjniki, zausznice, rurkowate paciorki, przeważnie karbowane, rzadziej natomiast siekiery, a zupełnie sporadycznie sztylety (W. Sarnowska 1969, s. 218, ryc. 74c-d). Stwierdzono też laboratoryjnie, że do grobu wkładano jadło w postaci zapewne pszennego pieczywa, orzechów łukowych i mięsa (J. Kostrzewski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski 1965, s. 129). Dadzą się zaobserwować pewne różnice między grobami pod względem ilości i jakości wyposażenia, chociaż na ogół nie są one zbyt duże. Niezbyt często dysponujemy danymi o rozmieszczeniu wyposażenia w grobach. Czasami jest ono skupione w jednym końcu grobu, kiedy indziej bardziej rozrzucone. W Śmiardowie miano zauważyć, że układano je przeważnie po stronie wschodniej. Niekiedy szpila znajduje się w rejonie klatki piersiowej, spinając tam zapewne szary (W. Sarnowska 1969, s. 33), zausznica zaś przy czaszce (J. Kostrzewski 1926).

Skarby

Z kaburą grobsko-śmiardowską możemy wiązać sporą ilość skarbów rozsianych po całym jej obszarze, a zwłaszcza na terenie Pomorza Zachodniego. Bardzo często skarby znajdowane są w torfach bagiennych.

1

— talWMIa ziem pctrtlch _ t I □