15527 P1020140 (2)

Pięć brązowych monet Aleksandra W. ma pochodzić ze skarbu (?) póź-norzymskich monet brązowych ^UI. Nie jest to pewne znalezisko, dlatego nie wydaje się, aby jeszcze w tym czasie mogły one docierać na nasze ziemie.

Tak różnorodny skład zbioru monet greckich z ziem polskich dowodzi, że nasz teren nie znalazł się nigdy w strefie regularnego obiegu żadnego typu monet greckich. Podkreślić trzeba, że ode znaleziono na ziemiach polskich ani jednej monety typów powszechnie używanych w handlu „barbarzyńskich” plemion bałkańskich w IV — Iw. pui.e. (przed opanowaniem tych obszarów przez monetę rzymską), to jest tetradrachm i sta terów Aleksandra W., Filipa II i Filipa III Macedońskiego, tetradrachm Apolonii, Dyriachium, Pantikapaion. późnych z Thasos. Z popularniejszych jest tylko 1 moneta Lizymacha z niepewnego znaleziska w Inowrocławiu *•*. Znaczna część monet znalezionych na naszym terenie to okazy brązowe, które nigdy nie były w powszechniejszym użyciu na obszarach znajdujących się w strefie wymiany o niskim stopniu upie-niężnienia i nie były monetarni powszechniej używanymi w handlu dalekosiężnym. Z tego względu sądzę, że monety greckie pojawiły się na terenie Polski w czasach dużo późniejszych, aniżeli okres ich emisji.

Zbliżony obraz obserwujemy na obszarze Czechosłowacji, gdzie także występują tylko niebcme (na Morawach unikatowe) monety greckie (duża ich część to też brązy), również bite w różnych okresach czasu i najwyżej po kilka tylko pochodzące z jednego rejonu. Tam też nie występują zasadniczo prawie zupełnie typy należące do najczęstszych w północnej części Bałkanów ^1SJ. Trzeba dodać, że podobnie jak republikańskie, również monety greckie występują daleko poza obszarami, na które sięgał obieg monet celtyckich, nawet na Sambii i w Estonii¹⁰⁴.

Sądzę, że lista monet greckich znanych z ziem polskich śkłada się po części z okazów zakupionych przez zbieraczy na innych terenach, bałamutnie oznaczonych, jako pochodzące ze znalezisk miejscowych; dalej z monet, które napłynęły na nasz teren szlakiem wschodnim — od strony Morza Czarnego (w pierwszym rzędzie monety wschodniego pochodzenia, np. Olbii, Baktrii), w trudnym do ustalenia okresie, i wreszcie z monet, które przywieziono do nas szlakami zachodnimi i południowymi, zapewne jako niewielką domieszkę do innych, powszechniej kursujących monet. Napływ ich szlakami zachodnimi mógł mieć miejsce w różnych okresach czasu. Mogły one stanowić niewielką domieszkę do monet celtyckich i rzymskich. Jednak rzadkość ich występowania na województwa rzeszowskiego, s. 206, tabL IV 17, jako moneta celtycka), Gdańsk-Św. Wojciech — 2 monety brązowe z końca II w. pjijt. (01 s h a u s e n, I. c.).

Patrz przypis 03. Nie można też wykluczyć, że liczna seria monet z Brzeźna Czluchowskiego (Karpowicz, L c.) mogła stanowić skarb. A były tam 4 brązy greckie, obok nieokreślonych monet rzymskich i 1 srebrnej Walentyniana. Te 2 znaleziska, chociaż niezupełnie pewne, zmuszają jednak do zastanowienia.

Z okolicy Inowrocławia (patrz przypis 00). Na temat obiegu monet greckich na terenach naddtmajskicb patrz rcp : Pink, Die Uunzprdgung, s. 28—32.

“* Patrz: E. Poc hi tono w Należy antickych rntncź v Cechdch, na Morave a ve Slezsku, [w:] Należy minet v Cechach, na Morami a ve Slezsku, t. I, Praha 1055, s. 80—01, 205, mapa 2 (nry 200—220, 834—837); Ondrouch, Należy, s. 61—60, nry 115—137), mapa 2.

*** Patrz: 01 s h a o s e n, o. c., s. 224 n.

obszarach obiegu monet celtyckich, a znajdowanie głównie poza tymi terenami, sugeruje, iż główny czas ich napływu miał miejsce w okresie poszerzenia obszaru kursowania monet, co nastąpiło dopiero po zaprzestaniu obiegu monet celtyckich.

Na zakończenie dotychczasowych rozważań przypomnę zasadnicze wnioski. Okres od około połowy II w. pn.e. do czasu koło przełomu er, to jest około półtora stulecia, można podzielić pod względem rodzaju obiegających monet na 3 fazy. Pierwsza, obejmująca drugą połowę II w. p.n.e., charakteryzuje się obecnością na naszych obszarach złotych monet emitowanych przez mennice „boiskie” na ziemiach czeskich. Do tego okresu zaliczam skarby z Brzezinki SredzMej i Gorzowa oraz pojedyncze okazy ze Świątnik, Okolicy Krakowa, Wrocławia-Psiego Pola, okolicy Inowrocławia, Nowej Cerekwi (oba okazy ?), Wojszyc, Trepczy. Druga faza to pierwsza połowa I w. p.n.e. W tym czasie obiegały złote monety swoistych emisji, często o zaniżonej wadze, produkty nieznanego warsztatu (-ów) menniczego, może znajdującego się na ziemiach polskich. Są to monety ze skarbu z Inowrocławia oraz pojedyncze znaleziska ze Zboro-wic, Masłowa, K rakowa -Grzegórzek, Cieszyna, 2 monety zapewne ze Śląska, 1 moneta z Muzeum Narodowego w Warszawie oraz może 1 srebrna i 2 złote ze zbiorów krakowskich (może z okolic Krakowa). W tym też czasie prawdopodobnie dotarły do nas srebrne monety z Nowej Cerekwi, Działoszyna, Krzywólki, Medyki, Gdańska-Sw.Wojciecha i okolic Wschowy. Trzecia faza to druga połowa I w. pji.e. Być może do niej należy, odnieść 2 monety naślednie tetradrachm wyspy Thasos z Wrocławia i Łobżenicy oraz chyba także monetę srebrną z okolicy Krakowa (zbiór łódzki). Również w tej fazie mogły się pojawić wyjątkowo pierwsze denary republikańskie oraz monety greckie, ale obieg tych pierwszych zaczął się zasadniczo zapewne dopiero w latach koło przełamu er. Był to też okres rozpoczęcia napływu rzymskich importów przemysłowych. Brak jest danych dla ustalenia datowania napływu monet greckich szlakiem wschodnim — od strony Morza Czarnego.

ZESTAWIENIE ZNALEZISK MONET CELTYCKICH Z ZIEM POLSKICH

1.    Brzezinka Średzka, pow. Środa Śląska

Niekiedy mylnie — Brzezinka, pow. Wrocław lub Brzeźnica, pcw. Wrocław. Znalezisko z lat 1804—1805. Skarb około 30 drobnych, złotych monet celtyckich typu Alkis; zachowały się 3 okazy serii H (lub II—III), wartości 1/3 (2,52 g), 1/8 (1,00 g), 1/24 (0,36 g), itabl. I, 14—16.

Zbiory: Muzeum Berlin.

Literatura: M. J a hu, Die Kelten in Schlesien, Leipzig 1931, s. 85, 88—90, 93, 95, tabl. XII 6—8; R. Paulsen, Die Miinzprdgungen der Boler, Wien—Leipzig 1933, s. 14v 15, 18, 30, 140, 141, tabL V 93, VII 125, 149; K. Castelin, O slezskych du~ chookdch, Num. Listy, R. 12, 1957, s. 97; tenże, K lesko-slezskym stykam v dobę keltske, Slezsky Numismatik, R. 1964, nr 1—2; tenże, Złote monety celtyckie w Czechosłowacji i w Polsce, WN, R. X, 1966, s. 166.

2.    Bytom

Miano tu znaleźć złotą (1 ?) monetę celtycką (wg Friedensburga). M. Jahn kwestionuje to znalezisko.