21271 Obrazw6

418 Rozdział n

W fazie wstępnej zwiększa się tolerancja na alkohol, tzn. trzeba wypić więcej, aby osiągnąć „pożądany" efekt. Coraz częściej szuka się okazji do wypicia (każda staje się dobra), pojawia się picie w samotności oraz reakcja „klin-klinem”, czyli sięganie po alkohol rano po intensywnym piciu wieczorem. Zdarzają się sytuacje utraty kontroli nad piciem, czyli niemożność zaprzestania picia w dowolnym momencie oraz pojawiają się luki pamięciowe, dotyczące zdarzeń związanych z piciem.

Faza krytyczna jest synonimem uzależnienia od alkoholu, alkoholizmu. Jej charakterystyczne objawy to: przymus picia, wynikający z uzależnienia psychicznego i fizycznego,utrata kontroli nad piciem i zespół abstynencyjny. Ten ostatni pojawia się w momencie odstawienia alkoholu. Charakteryzują go: drżenie rąk i nóg, dreszcze, bóle i skurcze mięśni, nudności i wymioty, potliwość, bezsenność, niepokój, lęk i draż-liwość, a niekiedy nawet zaburzenia spostrzegania w postaci halucynacji (inaczej omamów) wzrokowych, dotykowych lub słuchowych. Halucynacje polegają na spostrzeganiu bodźców nie znajdujących się w polu spostrzeżeniowym. W przypadku zespołu abstynencyjnego związanego z uzależnieniem od alkoholu chory często widzi zwierzęta, postacie ludzkie, walące się ściany itp., słyszy szumy i stuki, czuje chodzące po jego ciele owady, płazy itp. (jest to tzw. delirium tremens).

W fazie krytycznej alkoholizmu u osoby uzależnionej zachodzi wiele zmian psychicznych. Życie człowieka koncentruje się wokół alkoholu, co powoduje powolną utratę celów i planów życiowych oraz negatywne przesunięcia w systemie wartości. Rodzina i praca schodzą na dalszy pian, narastają konflikty z ludźmi. Zwiększają się luki pamięciowe, obok myślenia życzeniowego pojawia się zafałszowanie pamięci, gdyż osoba uzależniona przeinacza fakty. Występują trudności w koncentracji, zmienność nastroju, mała tolerancja na stres i kłamliwość. Niekiedy człowiek zaprzecza swojemu uzależnieniu, niekiedy ma wyrzuty sumienia i czuje się winny, na co jedynym ratunkiem staje się alkohol. Podejmowane próby abstynencji kończą się często niepowodzeniem. Narasta lęk, depresja, mogą pojawić się próby samobójcze. W stanie upojenia alkoholowego człowiek może być agresywny, na czym najbardziej cierpi rodzina. Późniejsze poczucie winy,zapija”, nie mogąc wyrwać się z uzależnienia. Narastają też dolegliwości zdrowotne, postępuje wyniszczenie organizmu (Habrat 1988; Mellibruda 1993; Piątek, Malec 1994).

Wreszcie (po różnym okresie czasu u różnych osób) może wystąpić faza chroniczna. Charakteryzuje się ona obniżeniem tolerancji na alkohol, często piciem alkoholi niespożywczych, jak spirytus salicylowy, płyn borygo, denaturat itp., które mogą prowadzić do tragicznych następstw. Wyraźne zmiany mózgu powodują poważne zaburzenia psychiczne i psychodegradację.

Uzależnienie od alkoholu zagraża całej rodzinie, zarówno od strony materialnej, jak i emocjonalnej. Małżonkowie i dzieci osoby uzależnionej próbują powstrzymać jej picie lub rezygnują z nadziei na zmianę. Stają się uwikłane w chorobę alkoholową, co określamy mianem współuzależnicnia. Ich myśli i uczucia też są skoncentrowane na alkoholu, stają się drażliwe i kłótliwe lub skłonne do poświęcania siebie, często obwiniająsię o uzależnienie członka rodziny. Dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym żyją w poczuciu zagrożenia, osamotnienia, uczą się tłumić swoje uczucia, nie umiejąsię bawić. N iektóre biorą nadmierną odpowiedzi alność za problemy rodzin-

nc i przejmują obowiązki dorosłych. Inne źle się zachowują, mają złe oceny, wagarują i same zaczynają pić alkohol lub brać narkotyki (Sztander 1993). Często szkoła nie wie, a nawet nie stara się dowiedzieć o problemach takich uczniów. W przypadku uzależnienia od alkoholu nauczyciel powinien pamiętać zarówno o dzieciach wywodzących się z rodzin z problemem alkoholowym, jak i o profilaktyce tego uzależnienia u wszystkich uczniów.

Jedynym ratunkiem dla osoby uzależnionej od alkoholu jest abstynencja. W większości przypadków nie potrafi tego samodzielnie dokonać, ale powinna szukać pomocy w poradniach odwykowych. Do niej należy decyzja o rozpoczęciu leczenia, której niestety wielu alkoholików nie podejmuje. Wytrwać w trzeźwości pomaga później wiele organizacji, w tym grupy Anonimowych Alkoholików (AA). Udział w takiej grupie jest dobrowolny i anonimowy. Jest ona wspólnotą kobiet i mężczyzn, którzy dzielą się nawzajem swoimi doświadczeniami, siłą i nadzieją w utrzymaniu abstynencji. Członkowie grupy podkreślają, że są alkoholikami, tylko trzeźwymi, i uczą się żyć bez alkoholu. Problem polega na tym, że osoba uzależniona od alkoholu traci możliwość kontrolowanego picia — musi pozostać abstynentem lub wrócić do nałogu.

4.2. Narkomania

W tradycyjnym ujęciu narkomania oznaczała przyjmowanie środków odurzających, głównie opiatów, czyli pochodnych maku (nazywanych narcotica). Od wielu lat pojęcie narkomanii obejmuje branie szeregu środków leczniczych i nieleczniczych o zróżnicowanym działaniu, które mogą wywołać uzależnienie (Piotrowski 1988: Dunoflf i Carper 1993; Cekiera 1994).

Rynek narkotykowy stale się zmienia, wciąż wprowadzane są nowe środki, które zawierają związki chemiczne mające właściwości uzależniające. Przedstawimy teraz najbardziej rozpowszechnione narkotyki, gdyż rodzice i pedagodzy powinni być uwrażliwieni na objawy i skutki ich używania. Podobnie jak w przypadku alkoholizmu trzeba przekazywać dzieciom i młodzieży wiedzę o konsekwencjach uzależnienia od narkotyków. W większości przypadków ich sprzedaż jest nielegalna, co powoduje dodatkowe zagrożenie wejścia w konflikt z prawem i zetknięcia się ze środowiskiem przestępczym. Wstrzykiwanie niektórych środków narkotycznych stwarza też niebezpieczeństwo zarażenia wirusem HIV.

Szkoła jest obecnie miejscem, gdzie można kupić narkotyki. Dealerzy stoją pod szkołami, a często wykorzystują uczniów jako ostatnie ogniwo w łańcuchu dystrybucji. Narkotyki otacza aura tajemniczości i „zakazanego owocu*', która w połączeniu z modą panującą w niektórych środowiskach młodzieżowych, skłania do ich próbowania. W coraz młodszym wieku rozpoczyna się inicjacja narkotykowa. A jest ona jeszcze bardziej niebezpieczna niż inicjacja alkoholowa ze względu na silniejsze efekty i szybciej następujące destrukcyjne konsekwencje. Niesłuszny jest lansowany przez młodzież (choć nie tylko!) podział narkotyków na „twarde** i „miękkie**, co potwierdza wielu autorów (Piotrowski 1988; Dimoff i Carper 1993; Wojciechowski 1993; Cekiera 1994;