23608 SDC11008

pl., 2. i 3. du.) w formach imperf. należy wskazać na trafiające się niekiedy V ściągnięcia samogłosek sąsiadujących: aa > a, la > d, np. biragt, btraie waagi, bbraaśe, neslgi, nesdie zam. neslag», nesdale itp.

Ćwiczenie 7

1.    Tekst poniższy ze względu na jery i sonanty zawiera formy nienormalizowane, tzn. takie, jakie są poświadczone w zabytkach scs.

Zoqr. Mt.Vli:(4) KAKO peHeuiM BpATOy CBO€MO\/: OCTABH H WJTjMA CMM€Ub H? 0MGC6 TB06rO M C6 BpbBTiNO B'j> OLft TBOGMb. (5) AMU,£»tpE, H^tMM npłB^e BpiiBbNO \A% OMece TBOerO M TbrAA Oy^bpHUlH HgATM H CŻŚMbUb H1 OMBCe BpńTA TBoero. (7)TA^,bU'bTe u oTBpT^e-rb ca BiAm.(13) BbNM/yfcTe    Bpmi.Zoqr.Mkvi:

dąjHpOAHt H<6 rtCfcB&CUie CA Nń Nb(tin.MńUO&Nb).W XOTtCUl£ H OyBHTH. H N£ MOKACUie. (zo)HpoAt) bo BCŁiue ca hoana... u jrpA£tAui€ m. H nocAOYWńiA ero MlNoro

TBOptAlbe. H BT> CAACTb ero CAOyUJAAUie.

2.    Wybrać i objaśnić wyrazy, w których występują jery oraz zmiany w zakresie jerów; -wskazać też na oboczności rdzenne samogłoskowe i spółgłoskowe związane z jerami.

Przykłady:

sęłecb (Zogr. Mt. VII, 4) — e < s: e pochodzi z a w pozycji mocnej, tzw. wokali-zacja jeru, por. także zachowaną formę starszą sędbCb (jw., wers 5); prócz tego występują trzy zmiany fonetyczne: d ś k pod wpływem a (palat. I); c < k pod wpływem tegoż samego jem (palat. III); a na końcu pochodzi z a wymienionego po miękkim c; rekonstrukcja wyrazu ps. i kolejność zmian: *sękiki > *sqłtki > *sędut > 'sędbCb > J sędecb; G sg. *sękbka > *sqdbka > sąlbca > sęlca itd., por. paralelę polską sączek : sączka — wymiana e : a; objaśnić też deklinację rzeczownika.

izhtnę (jw.) — 1. sg. praes. koniug. I, tem. -«-; 2. sg. izbmełi, inf. izęti; w formie izimę poświadczony jest przykład wymiany swa pod wpływem ę w następnej sylabie: izbmę > izbmq\ poza tym oboczność rdzenna, tzw. apofonia: -{- w inf.: -wn-w praes.

izbmi (jw. wers 5) — 2. sg. imper. od czasownika wyżej objaśnionego; zamiast a jest nieoczekiwany a, prawdopodobnie analogicznie do form, w których wymiana była motywowana fonetycznie, por. wyżej isbtnę', można też a tłumaczyć zwykłym błędnym przepisaniem.

vtniddte (jw. wers 13) — 2. pl. imper. od tani/i, Vbmdę, mnideii, koniug. I -t-(czasownik nieregularny); przykład wymiany: a > a pod wpływem sąsiedniego »: vbniddte sś ca niddte', podać inne formy imperatiwu.

otvrbzetb sę (jw. wers 7) — 3. sg. praes. (użyta bezpodmiotowo), koniug. I, 1. sg. otbzrizę, inf. otnrdsti; zanik a w przedrostku o/a-.

3.    Oznaczyć w poszczególnych wyrazach pozycję słabą i mocną jerów (graficznie: i, t, i, j), np. izhmę, sęćęch itd.

4.    Określić pozycję jerów przed j (tzw. jery napięte), por. fotmę ęzbkymi w tekście

b. Charakterystyka tworzenia imperf. i zmian z tym związanych    _

sg., 2.

1)    Czasowniki, których temat inf. kończył się na samogłoskę -a- lub -d-, tworzyły proces imperf. za pomocą formantu -ag-a itd., np. btra-agi, glagola-agt 'mówiłem’, plaka- zam. f -agi, ridd-agb, kri/a-agi < *kriid-agb (d > a po d, por. § 32, a, 1) itd.

2)    U czasowników z tematem inf. na spółgłoskę lub na inną samogłoskę niż -a-l i -e- imperf. było tworzone od odpowiednio dostosowanej podstawy, zbliżonej dd tematu na -d- lub -a- (po d, i, !, !t, id, F, ń, ł, j). Podstawa taka była brana z tematu praes. z wygłosem przekształconym na -i- lub -a-, np. nes-d-agb, nes-i-aSe itd. (por. temat inf. nes-, temat praes. nese-), drign-d-agb, dvign-d-ale itd. (por. tern. inf. dvigną-\ tern. praes. dcigne-), bija-agi, bija-aie < *bij-d-agb, *bij-d-a!e itd. (por. tern. inf. bi-, tern. praes. bije-) itd. Rdzenne spółgłoski k, g w takich wypadkach przechodzą w l, i, zgodnie z prawem palatalizacji I (zob. § 12, b), np. reda-agb < *rek-d-ag5,1 reda-ale < *rek-d-age, moia-agy < *mog-d-agb, moia-aie < *mog-(-axe (por. tern. inf. rek-, mog-, tern. praes. rełe-, moie-) itp.

3)    Czasowniki koniug. III, których temat -i- lub -a- powstał wtórnie w wyniku

przestawki spółgłoski płynnej z samogłoską, tworzą imperf. częściej od tematu praes. odpowiednio wzdłużonego, np. kolja-agb    *kolj-d-agi itd. (por. tern. praes. kolje-y,

obok kla-agb itd. (por. inf. klati ^ *kolti), bora-agb < *bofj-d-agi itd. (por. tern. praes. borje-) obok bra-aga itd. (por. inf. brali ^ *borti).

Niektóre inne czasowniki koniug. III mogą mieć formy imperf. utworzone albo od tematu inf., albo od odpowiednio przekształconego tematu praes., np. meta-agb,1 kupova-axa itd., por. inf. mttaii, kuporati — obok mełta-agb, kupuja-agi itd., por. praes. mii tę, meSteSi, kupuję, kupujeSi itp.

4)    Czasowniki koniug. IV z tematem -i- jednakowo występującym w inf. i praes. otrzymywały rozszerzający element -d-, do którego dochodziły odpowiednie zakończenia imperf., np.: gcala-agi $ *gi'ali-d-agb itd., por. gpaliti, gvaXę, gvaliSi\ Tubla--agb < *ljubli-ł-agb(o powstaniu / wstawnego por. § 16, b, 8) itd., por. lubiti, lubię, lubih\ prigoida-agt ^ *prigodi-d-agb (o zmianie dj w id zob. § 16, b, 4) itd., por. prigoditi, prigoidę, prigodiii itp

5)    Czasownik atematyczny byli jesme, jesi tworzył imperf. od postaci rdzennej bd-: błagi, błale itd. W tym samym znaczeniu występowała forma aorystu bigi, bd itd. (zob. § 22, c, 3).

Dwa czasowniki atematyczne z rdzeniem na spółgłoskę -d-, mianowicie jasti i dali, tworzył)^- imperf. za pomocą rozszerzonego zakończenia -d-agi itp., np. jad--d-agi,jad-ł-aie, dad-d-agi, dad-ł-ale itd. U czasownika tej koniugacji vdddti podstawą imperf. był temat inf.: rddd-agb, vidd-aie itd.

6)    Końcówkami osobowymi sensu stricto w formach imperf. były: sg. 1. -»,

2. i 3. -e\ pi. 1. -ma, 2. -te, 3. -q\ du 1. -vd, 2. -ta, 3. -te. Odpowiadają one zupełnie końcówkom aorystu asygmatycznego (zob. § 22, b).

W tekstach scs. niekiedy zamiast zakończeń właściwych dla imperf. w 2. pi. i 3.du. -aiete (-dalete) oraz w 2. du. -aieta j-daśe-ta) trafiają się, zapewne pod wpływem aorystu sygmatycznego, zakończenia -aste (-daste), -asta (-dasta), np. btraaste, btra-Otta itp.

7)    Ze zjawisk fonetycznych oprócz regularnej zmiany g w f przed e (por. 2. i 3.

84

85