240

24<) VII. Filozofia Robina (Jeorge 'a Collintpcoodt)

lingwooda poświęconych filozofii dziejów. Wydawca przeprasza w Przedmowie za ..nieco wykładowy styl późniejszych książek¹* Colling-wooda. ale najlepsza z nich, Tiie Idea of Naturę nie zasługuje na taki zarzut. Collingwood miał zawsze świetne pióro, niezależnie od tego. czy pisał tekst o charakterze polemicznym, czy też nie.

Wpływ Crocego

Speculum Mentis jest z pewnych względów dziełem osobliwym. Wprawdzie w jednym z przypisów do swojej autobiografii Collingwood pisze o tej książce, że „zawiera niewiele rzeczy, które należałoby odwołać", jakkolwiek „domaga się wielu uzupełnień i modyfikacji”¹, podejście obrane w tej książce jest zdecydowanie odmienne od podejścia jego późniejszych prac. Collingwood pisał Speculum Meruis w okresie, gdy występował przeciwko oksfordz-kiemu realizmowi szkoły Cooka Wilsona, przez którą został ukształtowany, i skłaniał się ku pewnej formie idealizmu, wywodzącej się częściowo od włoskiego filozofa Benedetto Crocego (1866-1952). a pośrednio od Hegla. Sztuka, religia, nauka, historia i filozofia zostają tu przedstawione jako konkurentki w' swego rodzaju wyścigu ?. przeszkodami, którego metę stanowi prawda. Jako pierwsza odpada sztuka. Dzieło sztuki jest realne o tyle. o ile jest wyobrażane, lecz równocześnie rości sobie pretensje do znaczenia i tym samym popada w sprzeczność, gdyż znaczenie ma charakter pojęciowy, a „pojęcie może być tylko pomyślane, a nie ujmowane intuicyjnie”^{2 3}: nie może ono bowiem „być łączone ani utożsamiane ze swym zmysłowym nośnikiem”. Następnie przychodzi kolej na religię. Jej rozw'ój „wówczas, gdy następuje w sposób zdrowy, zgodnie z prawem jej swoistej dialektyki, przynosi w rezultacie ideał jedynego, najwyższego Boga, któremu oddaje cześć jeden, powszechny kościół”¹ ale religii nigdy nie udaje się wysłowić, co to oznacza. Nawet odwoływanie się do Boga, które religia interpretuje dosłownie, „ma w rzeczywistości wyłącznie charakter metaforyczny"⁴. Nauka jest bliższa uchwycenia dosłownej prawdy, ale jej ułomność polega na tym. iż jest abstrakcyjna. Podczas gdy sztuka „zupełnie ignoruje świat rzeczywisty", a „religia zadowala się kosmosem, który istnieje poza światem". ..nauka jako jedyna próbuje zapewnić jedność konkretnego świata, ale w dążeniu do tego celu niszczy jego konkretność". Udaje się to natomiast historii. Historia „istotnie dociera do idei przedmiotu, której nic nie umyka, i w której ramach każda część rzeczywiście reprezentuje całość”⁵.

Główna nagroda nie przypadnie jednak w udziale historii. Kłopot z historią polega na tym, iż jest ona fragmentaryczna. „Historia jest poznaniem nieskończonej całości, której części, powtarzając plan całości w su^fojej strukturze, są poznawane jedynie za pośrednictwem odwoływania się do kontekstu, w jakim występują. Ponieważ jednak ów kontekst zawsze jest niepełny, nie możemy nigdy poznać pojedynczej części taką, jaką rzeczywiście jest’’⁶.

W ten oto sposób cała pula przypada w udziale filozofii. Pozostaje ona jednak w tej rywalizacji raczej jako sędzia niż zwycięski współzawodnik, i to jako sędzia w kumoterskim wyścigu z Alicji w krainie czarów, w którym każdy z konkurentów zdobywa nagrodę. Filozofia odkrywa bowiem, że prawda kryje się w zwierciadle umysłu, i że tylko za pomocą medium świata zewnętrznego, który konstruuje, umysł może poznać samego siebie. Jej konkurentki także zdobywają nagrody przyczyniając się na różne sposoby, które z rozmaitych powodów' nie są jednak wystarczające, do samopoznania. do którego umysł nieustannie dąży.

Znajdujemy się tu pośród szczątków absolutnego idealizmu: syntezy przeciwieństw', dogmatu relacji w^few'nętrznych. doktryny, że tylko całość zawiera w sobie prawdę, tak iż nawet sąd „To jest stół” jest „fałszywy w tej mierze, w jakiej jest abstrakcyjny"⁷. Gdyby filozofia Collingwooda nie wykroczyła poza to stadium, przypominanie jej nie miałoby większego sensu. Mimo to, popełnilibyśmy błąd potępiając

⁵ Tamże. s. 220.

⁶ Tamże. s. 231.

1

/tu Auiobiogrophy. O\ford llniversity Press, I.on don 1939, s 56. w przypisie.

2

- Speculum Mentis, Clarendon Press, Oxfonl ł924. s. 88.

3

Tamże. s. 116.

4

Tamże. s. 130.

5

⁷ Tamże. s. 257.