240

240 VII. Filozofia Robina George’a Collin^oodi)

lingwooda poświęconych filozofii dziejów. Wydawca przeprasza w Przedmowie za ..nieco wykładowy styl późniejszych książek” Colling-wooda, ale najlepsza z nich, The Idea of Naturę nie zasługuje na taki zarzut. Collingwood miał zawsze świetne pióro, niezależnie od tego. czy pisał tekst o charakterze polemicznym, czy też nie.

Wpływ Crocego

Speculum Mettiis jest z pewnych względów dziełem osobliwym. Wprawdzie w jednym z przypisów do swojej autobiografii Collingwood pisze o tej książce, że „zawiera niewiele rzeczy, które należałoby odwołać”, jakkolwiek „domaga się wielu uzupełnień i modyfikacji”⁵, podejście obrane w tej książce jest zdecydowanie odmienne od podejścia jego późniejszych prac. Collingwood pisał Speculum Mentis w okresie, gdy występował przeciwko oksfordz-kiemu realizmowi szkoły Cooka Wilsona, przez którą został ukształtowany, i skłaniał się ku pewnej formie idealizmu, wywodzącej się częściowo od włoskiego filozofa Benedetto Crocego (1866-1952). a pośrednio od Hegla. Sztuka, religia, nauka, historia i filozofia zostają tu przedstawione jako konkurentki w swego rodzaju wyścigu z przeszkodami, którego metę stanowi prawda. Jako pierwsza odpada sztuka. Dzieło sztuki jest realne o tyle. o ile jest wyobrażane, lecz równocześnie rości sobie pretensje do znaczenia i tym samym popada w sprzeczność, gdyż znaczenie ma charakter pojęciowy, a „pojęcie może być tylko pomyślane, a nie ujmowane intuicyjnie”^{1 2 3}: nie może ono bowiem „być łączone ani utożsamiane ze swym zmysłowym nośnikiem”. Następnie przychodzi kolej na religię. Jej rozwój „wówczas, gdy następuje w sposób zdrowy, zgodnie z prawem jej swoistej dialektyki, przynosi w rezultacie ideał jedynego, najwyższego Boga, któremu oddaje cześć jeden, powszechny kościół”⁵ ale religii nigdy nie udaje się wysłowić, eo to oznacza. Nawet odwoływanie się do Boga, które religia interpretuje dosłownie, „ma w rzeczywistości wyłącznie charakter metaforyczny"⁴. Nauka jest bliższa uchwycenia dosłownej prawdy, ale jej ułomność polega na tym. iż jest abstrakcyjna. Podczas gdy sztuka „zupełnie ignoruje świat rzeczywisty’*, a „religia zadowala się kosmosem, który istnieje poza światem", „nauka jako jedyna próbuje zapewnić jedność konkretnego świata, ale w dążeniu do tego celu niszczy jego konkretność". Udaje się to natomiast historii. Historia „istotnie dociera do idei przedmiotu, której nic nie umyka, i w której ramach każda część rzeczywiście reprezentuje całość’’⁵.

Główna nagroda nie przypadnie jednak w udziale historii. Kłopot z historią polega na tym, iż jest ona fragmentaryczna. „Historia jest poznaniem nieskończonej całości, której części, powtarzając plan całości w swojej strukturze, są poznawane jedynie za pośrednictwem odwoływania się do kontekstu, w jakim występują. Ponieważ jednak ów kontekst zawsze jest niepełny, nie możemy nigdy poznać pojedynczej części taką, jaką rzeczywiście jest"⁶.

W ten oto sposób cała pulu przypada w udziale filozofii. Pozostaje ona jednak w tej rywalizacji raczej jako sędzia niż zwycięski współzawodnik, i to jako sędzia w kumoterskim wyścigu z Alicji w krainie czarów, w którym każdy z konkurentów zdobywa nagrodę. Filozofia odkrywa bowiem, że prawda kryje się w zwierciadle umysłu, i że tylko za pomocą medium świata zewnętrznego, który konstruuje, umysł może poznać samego siebie. Jej konkurentki także zdobywają nagrody przyczyniając się na różne sposoby, które z rozmaitych powodów' nie są jednak wystarczające, do samopoznania. do którego umysł nieustannie dąży.

Znajdujemy się tu pośród szczątków absolutnego idealizmu: syntezy przeciwieństw, dogmatu relacji wewnętrznych, doktryny, że tylko całość zawiera w sobie prawdę, tak iż nawet sąd „To jest stół” jest „fałszywy w tej mierze, w jakiej jest abstrakcyjny*’⁷. Gdyby filozofia Collingwooda nie wykroczyła poza to stadium, przypominanie jej nie miałoby większego sensu. Mimo to, popełnilibyśmy błąd potępiając

⁵ Tamże. s. 220.

⁶ Tamże. s. 231.

1

An Autobiography, Oxford University Press, London 1939. s. 56. w przypisie.

2

- Speculum Mentis, Clarendon Press, Oxfonl 1924. s. 88.

3

Tamże. s. 116.

4

Tarażc. s. 130.

5

⁷ Tamże. s. 257.