24521 P1190773 (2)

91

90

daleko v głąb stepów BAłotarnoBortkloh 1 nadkaspiJakich, a popraes stepy dalej ma północ w strefę leśno-stopową 1 ładną wschodnioj Euro* py, Pasa aiodita, datowana ad raku 1500 p.n.e. da kodo a IZ tysiąole— o ta, była okrsssa schyłku 1 sani ku oaawianej kultury. Da Ja J upadku walnie przyozyniły się najazdy ludności etapowej, zwłaszcza przedstawicieli kultury grobów kat akumbo wy ch, a później , pad koniec II tysląeleela_v grup ludności kultury grobów zrębowych.

W strefie północnego Kaukazu i Praedkaukasia, objętej przez pól-noenoksslrsską kultury, aotna wyróżnić grupy lokalne. Grupa zachodnia, przy kubańska, zs Jan we la tarasy położone w dorzeczu Kubania. Centralna grapa dzieliło slf Jeszcze aa dwie odalany: kubardina—piat Igo ręką 1 di górską, zajmowała tereny v ekollaech Piat igo raka 1 Stewropola. Grupa wschodnia obejaowała wschodnią część Przodka ukaz i a, W okolicach aiasta Groźnyj, nad górny Turski ea.

Ludność północnokauka sklej kol tory epoki brązu zajmowała się głównie hodowlą owiec i kóz w warunkach podgórski oh 1 górek i oh oraz uprawą ziemi. Duke znaczenie ulała rozwinięta metalurgia brązowa. Po we zeołinl e panował szkieletowy obrządek pogrzebowy. Ka terenie etapowego przed-kentowi i 1 na pogórza snsrłyoh składano do grobów nakrytych kurhansezi. Hstoaiast w strefie górskiej spotyka się groby płaskie. We wczesnej fasie suarlyeh okładano w pozycji skurczonej, na boku, orient u Ją o i oh s reguły wsdlut osi póTneo — południe i obficie posypywano s pro tako weną ochrą. Katemlaet w fasie środkowej obok skurczonych pojawiają się pochówki ałotone w pozycji wyprostowaneJ, orientowane wsdłot osi wschód - ze chód. V fasie tej zwyczaj posypywania sezrłyoh ochrą występuje Jut bardzo rzadka. Spotyka się róSue obsiany grobów, zakleda-as w jsa&ch wykopanych w ziemi bez Żadnych konstrukcji kamiennych, w skrzyniach kamiennych i w zbudowanych z kamieni kryptaoh-piwnioskach. Znane były kurhany usypane z kanienl albo z ziemi s drewnianymi konstrukcjami, Jak tet s kolistymi abetawmsi kamiennymi. Inwentarz grabowy składał się s naczyń glinianych, wyrobów metalowych oraz z wyrobów kamiennych /buławy i llozne icpory kami stine typu kabardiao-platlgor-skiego/.

Inwentarz północnokaukaoklej kultury epoki brązu to ceramika, w skład której wchodzą głównie naczynia o e sowa tym profilu, o różnych proporcjach, zarówno bardziej smukłe. Jak 1 przysadziste, ezerokoot-worowe, dwuueha naczynia aaforowate 1 dzbany Jednouche. Ceramika, wykazuje dosyć znaczne zróżnicowanie lokalne 1 zmienność w ciągu trwanie omawianej ta kultury. Dekoracje naczyń bywa wykonana za pomocą nakłuć, kreso czak, linii rytych. Zazwyczaj strefa dekorowana obejmuje górną część naczynia, tworząc poziome pasma wypełnione liniami poci owymi , nakłuciami, peanami kroaaoaok, trójkątami zokreskowanymi .

Vśród ozdób w fazie wczesnej rozpowszechnione są ssplle szablasto wygięte o zgrubiałej główce i szpile mlotkowate. Szpile młotkowute trwają jessose w fazie órodkowej i są zastępowane przez szpile s podwójnymi wolutami, które przechodzą z kolei do fazy późnej* Licznie rozpowszechnione eą kaukaskie topory miedziane lub brązowe, płaskie siekiery i sztylety z kolcem do osadzenia rękojeści /tabl. XX, 10-17/*

V fasie starszej i órodkowej występują licznie kamienne topory. Spotyka się teZ krzemienne groolkl strzał, które występują przez cały czas rozwoju omawianej kultury.

b. Kultura grobów katakunbowyoh

V początkach H tysiąclecia p.n.e. na podłoZu kultury grabów Janowych wykształciła się na stepach nadczarnomorskich kultura grobów katakombowyoh. Nazwa tej kultury wywodzi się z charakterystycznej dla alej formy grobu, w którym olało zmarłego zostało słotoae w niszy lab komorze podziemnej, specjalnie wydrążonej w jednej se ścian bocznych głębokiej Jamy grobowej. Centrum rozwoju kultury grobów katakua-bowych lokalizuje się na stepach rozciągających się na prawobrzsdo dolnego Donu. Ludność tej kultury opanowała strefę stepową od dolnej Wołgi na wschodzie aZ po dolny Dniestr na zacbodzle. Xn południowi docierała aZ po przedgórza Kaukazu 1 zajęła stepową część Krymu. Sądzi się, Ze najazdy ludności kultury grobów katakunbowyoh przyczyniły elę do upadku rozwiniętego w początkach ZZ tysiąclecia p.n.e. ośrodka metalurgicznego aa północnym Kaukazie. Ba północy grapy ludności omawianej kul tuzy przenikały w strefę leśno—stepową 1 leśną, postępując między innymi w górę ikalepru, gdzie przyczyniały elę do rozprzestrzeniania się wyrobów brązowych pochodzenia kaukaskiego i stepowego w środowisku środkowodnieprzańsklej kultury oeraalkl sana rowej i wśród ludów o tradycjach kultury osrani ki dołkowo-grzebyko-wej.

Ka rozległych obszarach stepowych objętych przez kulturę grabów katakuabowycb wykształciło elę ki lka grup lokalnych. Ka wschód wysunięta była grupa dońska, która obejmowała stepy rozciągające się nad dolnym Donem, po obu brzegach tej rzeki, a takt# terasy nad dolnym Dońcam. Ku wschodowi stanowiska kultury grobów kstakuebowyeh sięgają do Wołgi, ale raczej ale przekraczają tej reski. Konoentra-oja stanowisk omawianej kultury Jest widoczna nad środkowym DDńeea, na południowy wschód od Charkowa, gdzie wyrótnia się grupę środka— wodonlooką. Na wybrzotaob Morze Azowskiego i w stepowej ezęśal Krymu lokalizuj o się grupo przy azowa ko-krymską, a nad dolnym Ikiisprem grupę dolnodnlepraańska. Stanowiska kultury grobów katalrlimbowych prsonlkały ku taohodowi a* po ujśole Dunaju. Rozwój omawianej kultury zamyka się oriontaoyjnie w latach 2000 - 1300 p.n.a. Wydalała