24564 IMG 64 (2)

Trudność la jest trudnością pozorną. Aby ją pokonać, trzeba wziąć pod uwagę różnice w charakterze reiigii kościelnej w Europie i w Ameryce. W Europie religia kościelna nie przeszła radykalnych przekształceń wewnętrznych i objęła swym zasięgiem mniejszą część populacji. Ponieważ w dalszym ciągu reprezentowała i zapośredniczała tradycyjne uniwersum idei religijnych, jej baza społeczna skurczyła się do tej części ludności, która, co charakterystyczne, jest peryferyjna wobec struktur społeczeństwa moder-nistycznego: chłopstwa, resztek tradycyjnejj5uiżuazji i_drobnej hurżuazji w łonie klas średnich. Warstwy te nie angażują się, już nie, albo jeszcze nie, w typowe procesy wytwórcze społeczeństw przemysłowych i miejskich^{1 2}.

Z drugiej strony, w Stanach Zjednoczonych, religia kościelna ma szeroki rozkład w klasach średnich. Klasy średnie zaś, jako takie, są peryferyjne w nOMKzesnym święcie. Tym niemniej, rozmieszczenie reiigii kościelnej wAmeryce Qi£jg$t odwróceniem kierunku ku ^sekularyzacji", czy, mówiąc inaczej, odrodzeniem tradycji reiigii kościelnej. Jest raczej wynikiem rady-j kalnej zmiany wewnętrzni w^awerykańskiej reiigii kościelnej. Zmiana ta polega na przyjęciu świeckiej wersji protestanckiego etosu przez kościoły, która nie wynika Z jednomyślnej polityki, ale jest raczej efektem jedynej w swym rodzaju konstelacji różnych elementów amerykańskiej historii reli-gijno-społecznej*.

Podczas gdy początkowo idee religijne odgrywały ważną rolę w kształtowaniu pojęcia American Dream, to dzisiaj świeckie idee American Dream przenikają religię kościelną. KtiTturalneTśpołeczne i psychologiczne funkcje, nore kościoły peńuą na rzecz społeczeństwa amerykańskiego jako całości, jak również wobec grup społecznych, klas i jednostek, można uznać raczej za „świeckie” niż za „religijne”, według tradycyjnych określeń samych kościołów³. Porównując europejskie i amerykańskie wyniki badań nad ulokowaniem społecznym reiigii kościelnej i uwzględniając różnice w charakterze reiigii kościelnej w społeczeństwie europejskim i amerykańskim, dochodzimy do wniosku, że tradycyjna religia kościelna została zepchnięta na mar- .] ^ui^r^oy^ęgęsnego” życia w Europie, podczas gdy w Ameryce stała się \ bardziej „nowoczesna” dzięki przejściu przez proces wewnętrznej sekularyzacji. Taka konkluzja wymaga dalszej interpretacji.

Konfiguracja znaczeniowa, która stanowi symboliczną rzeczywistość tradycyjnej reiigii kościelnej okazuje się być nie związana z kulturą współczesnego społeczeństwa przemysłowego. Jest rzeczą oczywistą przynajmniej, że internalizacja symbolicznej rzeczywistości tradycyjnej reiigii nie jest ani wymuszona ani, co typowe, faworyzowana przez strukturę współczesnego społeczeństwa. Już sam ten fakt wystarcza, aby wyjaśnić, dlaczego tradycyjna religia kościelna zeszła na margines współczesnego życia. Wyniki badań zaprzeczają odczuciu, że wyzwania otwarcie antykościelnych ideologii odgrywają istotną rolę. Jeśli Kościoły podtrzymują swe instytucjonalne roszczenie do reprezentowania i ustalania tradycyjnych religijnych uniwersów znaczeniowych, to udaje im się przetrwać głównie poprzez wiązanie się z grupami i warstwami społecznymi, które w dalszym ciągu są nakierowane ku wartościom minionego porządku społecznego. Jeśli, z drugiej strony, Kościoły dopasowują się do dominującej kultury współczesnego społeczeństwa przemysłowego, to muszą podjąć się funkcji jej legitymizacji. Przy wypełnieniu tej funkcji, uniwersum znaczeniowe, które kościoły tradycyjnie reprezentują, ma coraz mniejsze zastosowanie. Krótko mówiąc, tak zwany proces sekularyzacji zdecydowanie zmienił albo społeczne umiejscowienie reiigii kościelnej, albo jej wewnętrzne uniwersum znaczeniowe. Jak to zostało "ujęte, może się okazać, iż te dwie alternatywy wzajemnie się wykluczają. Dzieje się tak jedynie dla hipotetycznych form ekstremalnych. W rzeczywistości, mniej radykalne przekształcenia zarówno umiejscowienia w społeczeństwie jak i uniwersów znaczeniowych reiigii kościelnej mogą występować łącznie.

71

1

   W sprawie interpretacji patrz: Friedrich Tenbruck, Die Kirchengemeinde in der enikirchlichien Gesellschaft, w: Goldschmidt. Greiner i Schelsky. wyd., op. cii, sir. 122-132; por. również Reinhard Koester, Die Kirchentreuen, Enke, Stuttgart, 1959, szczególnie str. 108.

2

   Studium, które śledzi symptomy tych zmian, zostało opracowane przez Louisa Schneidera i Sanforda M. Dornbuscha, Popular Religion — Inspirational Books in America. The University of Chicago Press, Chicago, 1958.

3

Opis i interpretację tych funkcji można zanleźć u Petera Bergera, The Noise of Soletnn Assemblies, Doubleday, Garden City, 1961.