27588 SAM41

totska Haranicm* w XXI XXI «Wui Cl6wne kierunki. fakty, ludzie, wydane*.

wnętzsne (istniał jeszcze Układ Warszawski, do 1993 r. w Polsce stacjonowały wojska rosyjskie, a Zachód zachowywał wobec przemian pott-tycznycfa w Europie Środkowej rezerwę w obawie przed niekontrolo-wanym rozwojem sytuacji) i wewnętrzne (np. rząd Tadeusza Mazowieckiego był wprawdzie nastawiony na polityczne otwarcie na Zachód, jednak ważne ministerstwa obrony, spraw wewnętrznych oraz urząd prezydenta pełniły osoby reprezentujące były reżim).

stało się dążenie do przełamania podziału jałtańskiego, a także definitywnego zerwania przez państwa zachodnie z praktyką przedmiotowego traktowania obszaru środkowoeuropejskiego. Stąd polskie zainteresowanie KBWE (Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) jako nośnikiem idei bezpieczeństwa zbiorowego, które wynikało z zamian przezwyciężenia ^dziedzictwa Jałty”, czyli trwalej zmiany dotychczasowego statusu Europy Środkowo-Wschodniej jako terenu odwieczną

rywalizacji Niemiec i Rosji. Tak kształtowało się polskie stanowisko wobec idei stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego pod egidą KBWE (później OBWE - Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy

w Europie).

Oficjalne oświadczenia rządu Mazowieckiego - na temat bezpieczeństwa Polski w Europie w latach 1989-1990 - wyrażały nadzieję na transformację dotychczasowego systemu bezpieczeństwa, opartego na równowadze sił między dwoma antagonistycznymi sojuszami polityczno-wojskowymi i zastąpienie go w bliżej nieokreślonej przyszłości przez jeden system bezpieczeństwa ogólnoeuropejskiego. Dlatego tak wyraźnie łączono nasze oczekiwania z procesem KBWE i jego przekształceniem przez stopniowe nadawanie mu prerogatyw organizacji bezpieczeństwa zbiorowego.

O tym, ze sprawę zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego nowy rząd traktował priorytetowo, świadczyło pierwsze expose sejmowe ministra Staniszewskiego na temat polityki zagranicznej Polski po prze-fearne 1989 roku. Przyznawał on pierwszeństwo idei zbudowania sys-m 174

temu bezpieczeństwa zbiorowego na podstawie KBWE. „Ogólnoeuropejski system bezpieczeństwa zastąpi z czasem system sojuszy w Europie. Właśnie w systemie ogólnoeuropejskim szukać będziemy ze-•nętrznego bezpieczeństwa naszego państwa. Lecz system ten trzeba dopiero stworzyć". Ta wizja nie była odosobniona. Podobne postulaty osnucia przyszłego ładu bezpieczeństwa wokół KBWE zgłaszała Czechosłowacja.

W rachubach polskich polityków KBWE była traktowana jako środek przezwyciężenia podziału Europy w momencie, kiedy dalsze losy Układu Warszawskiego i NATO pozostawały jeszcze wielką niewiadomą. Należy zwrócić uwagę na co najmniej trzy okoliczności ułatwiające interpretację tej kwestii.

Oświadczenia rządu Mazowieckiego dobrze oddawały panującą wówczas atmosferę niepewności co do rozwoju bezpieczeństwa europejskiego i losów m RP zarówno w środowisku dawnej opozycji demokratycznej stanowiącej teraz zaplecze rządu, jak i opozycyjnych postkomunistów. Niepokój dotyczył skutków zjednoczenia Niemiec db bezpieczeństwa Polski, rozwiązania Układu Warszawskiego i zgody ZSRR na wycofanie wojsk z terytorium Polski. Rząd Mazowieckiego wyraźnie rozróżniał dwie płaszczyzny procesu odzyskiwania suwerenność, deklarując ostrożnie, że początkowo nastąpi to tylko w obszarze wewnętrznym, podczas gdy gwarantem zewnętrznego bezpieczeństwa Polski miał pozostawać tymczasowo ZSRR. Podczas pcćedzenia Sejmu 12 września 1989 r. premier powiedział: „Nasze eremie na Europę nie oznacza odrzucenia dotychczasowych powiązań i zobowiązań. Jeśli dziś powtarzamy, że nowy rząd będzie respektował zobowiązania sojusznicze Polski, nie jest to taktyczny wybieg uspokajający. Wypływa to z naszego rozumienia polskiej racji stanu i analizy sytuacji międzynarodowej. Jeśli nadejdzie dzień, w którym europejskie bezpieczeństwo nie będzie wymagało bloków wojskowych, pożegnamy się z nimi bez żalu. Wierzymy, że to nastąpi. Dziś ważne jest to, by wszelkie układy i sojusze wojskowe dotyczyły jedy-175 ■