28814 kem89

Rig

7 76

RlG (Rigr), O tytułowy bohater zwykle włączanej w staroeddaiczny korpus Pieśni

0    Rigu (czas i miejsce powstania niepew ne), „potężny i sędziwy —> As wszechwiedzący" identyfikowany z —> Heirndallern, choć cytowane epitety sugerują raczej tożsamość z —> Odinem. „W zaraniu wieków” zstąpił na ziemię i kolejno składał trzydniowe wizyty trzem małżeńskim parom. Najpierw bawił u —> Ai i Eddy, następnie u —> Afie-go i Aminy, na koniec wreszcie u —> Fadira

1    Modir. Każdą z goszczących go kobiet obdarzył synem: Eddę —> ł brałem, Aminę —> Karlem, a Modir —»Jarlem. Synowie ci stali się praprzodkami - odpowiednio - „rodu niewolników” (frrcela cettir), „rodu lwolnych] chłopów” {karla cetlir) i „rodu władców-wojowników” (jarla a^jllir). Według Sagi

0    Ynglingach Rig był również ojcem Danpa (Danpr - „Dniepr”), pierwszego konunga duńskiego (zob. Dyggwi).

Spośród wszystkich swoich synów Rig szczególną opieką otoczył tylko Jarla, którego nauczył rytowania —> run i nazwał synem (tzn. uznał za prawowitego potomka), a nadto dał mu własne —> imię i we władanie przekazał „odwieczną ziemię”.

Tradycja o Rigu - istny crux inlerf/retationis -jest zmitologizowanym zarysem socjogene-zy północnych Germanów wyjaśniającym

1    sankcjonującym archaiczny porządek społeczny. Upowszechniło się mniemanie, że tradycja powstała pod wpływem irlandzkim, głównie ze względu na irl. n, Wg („król”), ale pogląd ten nie jest całkiem przekonujący: z racji łączenia u Germanów pozycji władcy z jego majątkiem (zob. skarb Niflungów) por. goc. reiks - „bogaty; wódz”, stisl. rikr - „bogaty”, stwniem rlhhi (niem. reich, hol. rijk) „ts.", stsaks. riki „Ls.”, slang, rue (ang. ric/i) „ts.” lakże dla innych elementów mitu o Rigu da się znaleźć wyjaśnienie rodzime: motyw współżycia wędrowca z. żonami podejmujących go mężczyzn nie musi być koniecznie wariantem „prawa pierwszej nocy" przysługującego królom irlandzkim (np. Gonchobarowi), ale - przeciwnie - może zostać uznany za ślad starego zwyczaju (przejętego od Ugrofinów?) nakazującego gospodarzowi oddać do dyspozycji czcigodnego gościa własną małżonkę. Najważniejsze jednak, że trój funkcy jny model społeczny północnych Germanów, pratla cettir - karla cełtir- jarla fet-tir, różni się od modelu celtyckiego, który współtworzą druidzi (drut, kapłani-mędrcy), fir fiatha (arystokracja wojskowa) i bó airig (wolni hodowcy bydła). Jakkolwiek rozwiązanie północnogermańskie jest niewątpliwie lokalnym wariantem funkcjonalnego trójpodziału odkrytego przez Georges'a Dume*ila w kulturze praindoeuropejskiej (kapłani-wo-jownicy-producenci), to oryginalność wersji skandynawskiej polega przede wszystkim na likwidacji warstwy kapłańskiej (podobnie było np. u Słowian) i w prowadzeniu w schemat niewolników (u Indoariów odpowiadający im śudrowie stoją poza ściśle indoeuiopejską try partycją bram i ni/kapłan i - kszatrijowie/ /wojownicy - wajśjowie/wieśniacy). Ponadto szczególne znaczenie zdaje się mieć kolejność powstawania grup północnogermańskich, mianowicie od tworów „nieudanych” do „doskonałych”. Zaproponowana jeszcze w połowie XIX w. etniczno-migracyjna wy kładnia tej idei opierała się na przekonaniu, że niewolnicy są autochtonami ugrofińskiego pochodzenia, wolni chłopi natomiast przybyszami-zrlobywcam i, zmuszonymi z kolei do uznania władzy najmłodszego, wojowniczego ludu. Mniemanie takie nie znajduje poparcia w znanych dziś faktach osadniczych. Co prawda niewolnicy często bywali u skandynawskich Germanów obcokrajowcami, domysł jednak o narodowościowej różnicy między wolnymi chłopami i arystokracją jest zgoła absurdalny. Natomiast motyw stopniowego „poprawiania” rodzaju ludzkiego, choć w rzeczywistości szeroko rozpowszechniony, może mieć lokalną genezę: uwzględniając „pokoleniowe” znaczenie imion pra rodziców trzech warstw (Pradziad i Prababka, Dziadek i Babka, Ojciec i Matka) zw raca się uwagę na znaną z sag i zwodów prawnych realną szansę podniesienia na wyższy poziom społeczny własnego rodu (człowieka dokonującego takiego wyczynu określano słowem belrfedntngń-© Inne imię —>Jarla nadane mu przez ojca, —> Riga¹.

© Inne, nadane przez ludzi, imię —» Kona, wnuka —» Riga¹ i syna —> Jarla także zwanego Rigiem (zob. Rig²).

R. Meissner, Rigr, „Beitrage z.ur Geschichtc der Deutschen Sprache und Literatur” 1933, 57; J.I. Young, Does Rtgspula Bel my Irish Influence?, „Arkiv fornordisk filologi” 1933, 49; G. Dumez.il, La Rigs pula el la stmelure sociale indoeuropeenne, „Revue cle 1’histoire des religions" 1958, 154, l (przekład angielski; The Rigspnda and Indo-European Social Struć tme, [w:] Cods ofthe Ancient Northmen, Berkeley-Los Angeles-London 1973); A. Gurewicz (⁼A.J. Gurie-wicz), Tripartitio Christiana - tńpartitio scandiiuwica. {Wsprawie interpretacji „Pieśni o Rigu "), „Kwartalnik Historyczny" 1973,3.

RlND (Rindr, jeśli, jak się przypuszcza, imię pochodzi z pierwotnej formy * Yńndr, to znaczy „Bluszcz”), śmiertelniczka, choć Młodsza Edda (Omamienie Gylfiego) zalicza ją do —> Asynij, zresztą najwyraźniej dodatkowo. Edda poetycka (Sny Baldra) zna ją tylko jako matkę —» Walego¹: —> Odin wypytujący w krainie zmarłych (zob. Niflhe-im) jakąś —> wolwę o przyszłego mściciela nieuniknionej już śmierci —» Baldra dowiedział się, że jego rodzicielką będzie właśnie Rind, która „urodzi Walego w salach na Zachodzie”. O ile można sądzić, bóg w drodze powrotnej z Podziemia do niebiańskiego —> Asgardu złożył dziewczynie wizytę i spłodził z nią przepowiedzianego syna, przy czym cel osiągnął posługując się -» magią (Snorri Sturluson w Języku poezji cytuje wers z napisanej ok. 960 r. Pieśni pochwalnej ku czci Sigurda skalda Kormaka Ogmundarsona: seió Yggr fil Rindar ~ „Ygg [„Straszny”, tj. Odinl zaczarował Rind”).

Rozwinięta wersja mitu znana jest z III księgi Czynów DuńczykówSaksona Gramatyka: piękna i dumna królewna ruska Rinda (Rind) trzykrotnie odtrącała zaloty Odina przybywającego do niej w postaci najpierw starego wodza, później biegłego w swym kunszcie złotnika i wreszcie młodego wojownika (być może jest to ślad uniwersalnej dla Indoeuropejczyków trójfunk-cyjności, władca - wojownik - producent, choć podanej w kolejności „nieklasyc/.nej”; zob. Rig¹). Ostatecznie bóg użył zaklęć zapisanych na korze (może brzozowej, wszak rzecz się dzieje na Rusi!) i sprowadził na oporną dziewczynę chorobę, ale - wcielony w starą znachorkę - uzdrowił, po czym objawił się we własnej postaci i wreszcie posiadł, a odchodząc zalecił, by mający narodzić się syn odszukał go, gdy dorośnie. Owym synem w relacji Saksona był Bous (nie Wali!), późniejszy mściciel Baldera (Baldra). O Bousie nic bliższego nie wiadomo, ale przypuszcza się, że pierwotnie mógł to być jakiś lokalny (duński) demon płodności.

RÓSKWA (Rqskva; zapewne ze znanej poetom formy Vryskva - „Przynosząca Owoce”, „Owocodajna”), córka olbrzyma —» Egila¹, siostra —> Thjalfiego, wraz z którym została zmuszona do wstąpienia na służbę u —> Thora, gdy jej brat okulawił jednego z zaprzęgowych kozłów boga (zob. Tanngnjostr i Tanngrisnir). Przypuszcza się, że Róskwa jest zdegradowaną, dawną boginią płodności.

RUNY (runar.; l.p. run, dosł. „tajemnica”; w stnord. ruwjest rodzaju żeńskiego), znaki alfabetu północnogermańskiego zwanego futhark (Jupark) od nazw sześciu pierwszych run. Jego pochodzenie jest przedmiotem nieustannych dyskusji. Obecnie zdaje się przeważać opinia, że prototypem pisma runicznego był któryś z alfabetów północnoitalskich (północnoet ruskich), będących w użyciu od V w. p.n.e. do I w. n.e., przy czym niewykluczone są późniejsze wpływy łacińskiej maj u skuły, a może i celtyckiego ogamu; porządek liter w fut haiku odbiega jednak nie tylko od wszystkich przypuszczalnych wzorców, ale w ogóle od znanych dawnych rejestrów literowych. Starszy wariant alfabetu runicznego, „stary futhark” (najpewniej od początku III, może nawet od II w.), składał się z 24 znaków dzielonych wewnętrznie na trzy części (cettir, l.p. cetl), po 8 znaków każda. Prawdopodobnie ich układ wyglądał następująco: /, u, p (=th)₉ a, r, k, g_t w - h, n, i, /, ih/ /hw, p, r (wymawiane jak z), s - t, b, e, m, /, ng, d, ć (=dh). Wariant młodszy („młodszy