36686 skanuj0004 (513)

ijy^g

Wskaźnikami kulturowymi posługują się także antropologowie i językoznawcy?Dla antropologów (rozróżnienie na „kulturowych” J ₃,społecznych” nic ma w tym przypadku większego znaczcnia| rę& gion stanowi „przestrzenny układ kultury” o wyraźnie określonym tKsżcrćgówaniu^hicra^Ghieznyny. Owa „hiorarchie/.no.ść” pozwala jednocześnie uporządkować obszary kułturowe^L-większc całości, na przykład terytoria współczesnych narodów-państw^{1 2}.)|Języ koznawcy (zwłaszcza socjolingwiści) Wyróżniają regiony „okolice”, „krainy”-, »iziemie” - d ialektologiczne, pojmowane jako obszary zasięgu odmian (fonetycznych, leksykalnych) języka ogólnonarodowego, oraz gwaro-weifterytorialnej specyfiki mowy ludności, zwłaszcza wiejskiej)³. Kategorią przestrzeni zajętej przez odrębne grupy językowe posługują się ponadto socjologowie, na przykład Erik Ałlardt, w swych analizach mniejszości terytorialno-językowych⁴.

Jeszcze inaczej traktowany jest region w planowaniu przcslr/.ctjj-nym (ekonomicznym, urbanistycznym), administracji państwowej n stos u likach m i cdzynarodo w vcK; Z nunktu widzenia planowania, region to przede wszystkim przestrzeń celowego odgórnego oddziaływania, zmierzającego do wyrównania dysproporcji rozwojowych, a także próba funkcjonalnego podporządkowania wyodrębnionych obszarów cah)śfei ii.ajwyższego rzędu, tj. państwu. Pod wpływem tak rozumianych potrzeb planistycznych wyodrębniono w Polsce po 1975 roku osiem makroregionów, podzielonych z kolei na regiony (równe z reguły poszczególnym województwom), mikroregiony i subregiony. Dopiero w ostatnim dziesięcioleciu zaczęto w planowaniu przestrzennym łączyć odgórny (państwowy) i oddolny (regionalny właśnie) punkt widzenia. Na tej podstawie Antopi Kukliński wyróżnił regiony: innowacyjny („w każdym okrcsicmscotTr^rcwi^^cgi^ow w skaliswia-ta zasługuje na miano regionów innowacyjnych”)*, ądąpt^yjne (potrafiące „wykorzystać mechanizm dyfuzji innowacji Ist^orzyć... taki potencjał gospodarczy, społeczny i polityczny, które umożliwią długookresową egzystencję na dynamicznej scenie gospodarki światowej”) oraz skanseniczne (niezdolne do ciągłej restrukturyzacji, zmieniające się w „obszary zacofania technologicznego, gospodarczego i politycznego”)⁵. Z podobnych przesłanek wynika także zaprezentowana przez Jana Woronicckicgo ewolucja rządowych polityk gospodarczych wobec regionów—od „wyrównywania różnic pomiędzy regionami danego kraju” i działań preferujących „dobro całości” do koncepcji zakładających wspieranie regionów silniejszych (by stały się „biegunami wzrostu”), przy jednoczesnym pozostawianiu regionów z „nieule-czalnym starym przemysłem” własnemu losowi, czyli „grze rynku”⁶.

Dla administracji państwowej region jest, najczęściej arbitralnie wyznaczoną, jednostką podziału przestrzennego kraju (rip. we Włoszech, Ghanie,"Senegalu, Tanzanii, Togo). Od czasu podziału Attyki przez Klejstenesa w roku 508-507 p.n.e. na fylai (plemiona, podzielone z kolei na kilkanaście demos, czyli gmin) podziały tego typu nie kierowały się tylko racjonalizmem obsługi obywateli, lecz także zało-

81

1

się od sąsiadów pewnymi cechami kulturowymi i posiadających poczucie swej przynależności grupowej oparte na świadomości własnych odrębności kulturowych”. Pogranicze krakowsko-góralskie w świetle dawnych i najnowszych badań etnograficznych, „Lud”, t. 36 (19.46), s. 228.

2

   Zdaniem np. A. Wallisa^ną terytorium Polski istnieją trzy związane zc sobą przestrzenne układy kultury: I stopnia (stolica kraju), II stopnia (sześć wielkich regionów historycznych i ich stolice) oraz III stopnia (kilkanaście nhas£osro9kówT skupienia mniejszych regionów i subregionów Przyszłość przestrzennego układu kultury [w:] M. Malikowski (red.), Miasto wojewódzkie jako ośrodek kultury, Rzeszów 1985, s. 31.

3

   Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1978, 1.1, s. 394 i 715. K. Nitsch w proponowanej „geografii językowej” wyróżnia Kaszuby, Wielkopolską, Ziemię Krajeńską, Kijaków i Ziemię Chełmsko-Dobrzyńską, Śląsk, Małopolską i Mazowsze. Zob. Dialekty języka polskiego, Wrocław 1957, s. 85-109. Kryterium dialck-lologiczno-gwarowe (obok geograficznego, etnograficznego i politycznego) występuje także u J. Natansona w Zarysie granic i podziału Polski najstarszej;, Wrocław 1953, s. 6. Wyróżnione przez Natansona polskie „krainy naczelne” to: kraina Polan, Małopolska, Śląsk, Mazowsze i Pomorze.

4

   E. Allardt, Implications of the Ethnic Revival in Modern Industrialized Society. A Compurative Study of the Linguistic Minorities in Western Europę, „Com-mentationes Scicntiarum Socialium” 1979, 12, s. 81.

5

   Restrukturyzacja polskich regionów jako problem współpracy europejskiej, „Studia Regionalne i Lokalne”, Warszawa 1991, t. 1 (34), s. 320-321.

6

   O korporacjach rozwoju lokalnego, „Studia Regionalne i Lokalne” 1991, t. 1 (34), s. 13.