80
— analiza wytworów zgłaszającego się po poradę,
— analiza dokumentacji, w tym zeszytów zawodoznawczych uczniów,
— obserwacja, która powinna być rejestrowana i analizowana w tzw. teczce biograficznej ucznia.'57
Na uwagę zastuguje tutaj zbiór materiałów zwany teczką biograficzną ucznia. Składa sięona z dokumentów o kreś łających i charakteryzujących jego zdrowie i rozwój fizyczny, środowisko rodzinne, oceny szkolne, wyniki badań psychologicznych, opisu uzdolnień i zainteresowań ucznia i jego umiejętności. Załącza się tutaj również charakterystykę ogólną ucznia, której głównym źródłem jest jego obserwacja. Materiały zawarte w teczce biograficznej ucznia mogą służyć jako pomoc przy podejmowaniu decyzji zawodowej i wyborze kierunku dalszego kształcenia.38
Środkami poradnictwa zawodowego są narzędzia i urządzenia, którymi posługują się doradcy w takcie realizacji poszczególnych form pracy. Mogą być to kwestionariusze ankiet, wywiadów, testy, wydawnictwa, modele urządzeń, informatory, poradniki i przewodniki.39 Do środków poradnictwa zawodowego zaliczyć można również audycje radiowe i telewizyjne, filmy i przezrocza zawodoznawcze (omówione w rozdziale I), takie jak: charakterystyki kwalifikacji, taryfikatory kwalifikacyjne, informacje o zawodach. Istotną rolę pełnią również jako środki kwulifikacje zawodów szkolnych i zawodów występujących w gospodarce narodowej.
1. Opracować kwestionariusz wywiadu, który powinien być przeprowadzony przez pedagoga z uczniem zgłaszającym się po poradę w sprawie wyboru zawodu (szkoły zawodowej). Można skorzystać z „Karty usług doradczych" zamieszczonej w opracowaniu Urzędu Pracy pt. Doradztwo zawodowe w zajysie.
2. Określić warunki skuteczności porady zawodowej.
3. Określić cechy osobowości, które powinien posiadać kandydat na doradcę zawodowego.
Orientacja i poradnictwo (w tym doradztwo) zawodowe są procesami, które powinny towarzyszyć całemu rozwojowi zawodowemu człowieka; dlatego też dla realizacji tych zadań powinien istnieć określony system instytucji, osób i ich działań. Dlatego też mówi się o systemie orientacji i poradnictwa zawodowego. Zaznaczyć jednak należy, że poradnictwo zawodowe ma rodowód starszy niż orientacja zawodowa. Zanim jeszcze zaczęto mówić o orientacji zawodowej, co nastąpiło stosunkowo niedawno, istniała już działalność w zakresie poradnictwa zawodowego (pierwsza na ziemiach polskich poradnia zawodowa powstała w Warszawie w 1907 roku).
S. Szajek twierdzi, że aby proces przygotowania do wyboru zawodu przyniósł społecznie pożądane rezultaty, musi stanowić system. Przez system taki rozumie: „zespół działań sprzężonych ze sobą wzajemnie i zintegrowanych poszczególnych elementów wykonawczych, które realizują różnorodne, a zarazem spójne względem siebie zadania podporządkowane wspólnemu celowi, jakim jest przygotowanie do świadomego i prawidłowego wyboru zawodu i szkoły.1
Podstawowymi elementami funkcjonującymi w ramach tak określonego systemu są osoby, instytucje i organizacje podejmujące działania orientacyjne, reorientacyjne i poradnicze oraz sami optanci — dzieci, młodzież i osoby dorosłe -będący jednocześnie przedmiotem działań wymienionych elementów wykonawczych i aktywnym podmiotem zaangażowanym w poszukiwaniu odpowiedniego dla siebie zawodu.
Z kolei S. Baścik, mówiąc o rozwiązaniach realizacyjnych programu orientacji zawodowej, wymienia cztery jej systemy:
1) działający niezależnie od szkoły w specjalistycznych placówkach (poradniach, biurach, ośrodkach) to znaczy tradycyjny system orientacji zawodowej;
2) działający wewnątrz szkoły, realizujący orientację w ramach programów nauczania i obchodzący się bez pomocy specjalistycznych placówek;
3) działający wewnątrz szkoły, tkwiący w jej strukturze w postaci cyklu czy klas orientacji ze zróżnicowanymi programami (system ten jest zgodny z istnieniem pozaszkolnych placówek orientacji zawodowej, nieściśle współpracujący ze szkołą w zagadnieniach orientacyjnych);
4) działający na terenie szkoły w formie konsultacji i porad towarzyszących