80
Dla doradcy zawodu eksperta wyb贸r zawodu nie jest procesem, raczej jednorazowym aktem. To doradca diagnozuje, a tak偶e podejmuje decyzj臋 za radz膮cego si臋, zatem odpowiedzialno艣膰 za wyb贸r le偶y po stronie eksperta. Takie stanowisko spotka艂am jedynie u F. W. Parsonsa 34 cho膰 w praktyce poradniczej i szkolnej zauwa偶ane jest niejednokrotnie. Wi臋kszo艣膰 naukowc贸w zajmuj膮cych si臋 tym problemem uznaje jednak wyb贸r zawodu za proces trwaj膮cy w czasie 35. Przedstawi臋 zatem jedynie krytyk臋 takiego stanowiska espertowskiego. Na przyk艂ad E. Franus twierdzi, 偶e wyboru zawodu nie mo偶na traktowa膰 jako jednorazowy akt decyzji ani nawet jako wynik oddzia艂ywania jednego tylko doradcy. Zdaniem autora jest to 鈥瀝ezultat d艂ugotrwa艂ych oddzia艂ywa艅 orientacyjnych i doradczych wielkiej liczby os贸b specjalizuj膮cych si臋 w tej dziedzinie鈥 36. Chc膮c uwypukli膰 procesowy charakter wyboru zawodu, W. Rachalska proponuje nawet wprowadzenie zamiast terminu 鈥瀢yb贸r zawodu鈥 termin 鈥瀢ybieranie zawodu鈥37.
7. ostr膮 krytyk膮 statycznego rozumienia wyboru zawodu wyst臋puje r贸wnie偶 S. Ba艣cik zaznaczaj膮c, 偶e uzdolnienia indywidualne nie s膮 wystarczaj膮c膮 podstaw膮 do okre艣lania przydatno艣ci zawodowej, wobec tego nie mo偶na mierzy膰 tych偶e metodami obiektywnymi (testami) przed podj臋ciem decyzji wyboru zawodu 3S.
R贸wnie偶 B. 艢wiebodzi艅ska widzi b艂臋dy w przypisywaniu pierwszorz臋dnej roli okre艣leniu w艂a艣ciwo艣ci psychicznych ucznia, uznanych za trwa艂e i nieodwracalne 39. Zwraca tak偶e uwag臋 na fakt, 偶e zwi膮zek mi臋dzy predyspozycjami jednostki a wymogami zawodu nie mo偶e by膰 pojmowany w spos贸b statyczny, lecz nale偶y r贸wnie偶 uwzgl臋dni膰 r贸偶norodne warunki pracy 4t).
Wyb贸r zawodu jako przedmiot dzia艂ania eksperta mo偶na r贸wnie偶 rozwa偶y膰 w skali makrospo艂ecznej. Nie tylko czynniki indywidualne, osobiste dzia艂aj膮 na cz艂owieka w trakcie wyboni zawodu, ale r贸wnie偶 cz臋sto nieuwzgl臋dniane czynniki spo艂eczne: struktury spo艂eczne, system szkolny, rynek pracy, polityka fum, system prawny i spo艂eczny. R贸wnie偶 doradca doradzaj膮c lub odradzaj膮c licznym uczniom zaw贸d, stosuj膮c ekspertyzy,
5-1 Pisz臋 o tym na s. 44-53.
ii S. Ba艣cik. M. Czerwi艅ska-Jasiewicz.. 5. Ginzbcrg, A. Kochlcwska, K. Lclir.ska, T. Nowacki. H. Ries. W. Rachalska, D Super, S. Szajek, M. C. Tilma, K. Zieli艅ska i inni.
56 E. Franus. W. Graczyk, B. 艢wiebodzi艅ska. op. cii.
31 W. Rachalska. Problemy orientacji zawodowej, WSiP, Warszawa 1987, s. 25.
,K S. Ba艣cik, Wyb贸r zawodu a szkol膮. WSiP, Warszawa 1974. s. 56-57. v> E. Franus, W. Graczyk. II. 艢 w i c b o d 7. i 艅 s k a, op. cii., s. 118.
40 Ibidem.
wp艂ywa na kszta艂t np. spo艂eczno艣ci lokalnej lub na 艣rodowisko zak艂ad贸w pracy czy szk贸艂.
3. 艢RODKI, CZYLI NARZ臉DZIA DZIA艁ANIA
艢rodkami dzia艂ania doradcy eksperta s膮 kwestionariusze ankiet i wywiad贸w, rozmaite testy papierowe i przyrz膮dowe, materia艂y oraz instrukcje 1. Postawienie dobrej diagnozy przez doradc臋 eksperta zale偶y w du偶ym wzgl臋dzie od jako艣ci tych narz臋dzi. W poradnictwie dyrektywnym te w艂a艣nie materialne 艣rodki pe艂ni膮 istotn膮 funkcj臋, natomiast narz臋dzia.o charakterze niematerialnym, takie jak: empatia, ciep艂o, kongniencja, 偶yczliwo艣膰, s膮 u doradcy eksperta nieistotne 2 3 4. 艢rodki niematerialne, kt贸rymi dysponuje doradca ekspert, to przede wszystkim wiedza zawodowa, do艣wiadczenie 偶yciowe, umiej臋tno艣ci przekazywania instrukcji, wskaz贸wek i przekonywanie o ich s艂uszno艣ci.
艢rodki dzia艂ania doradcy zawodu eksperta s膮 takie same jak przedstawione wy偶ej dla og贸lnego doradcy eksperta. R贸wnie偶 diagnoza jest najwa偶niejszym dla niego zadaniem, ale je偶eli we藕miemy pod uwag臋 dodatkowy element pracy doradcy zawodu, jakim jest wiedza z zakresu zawodoznaw-stwa, to oka偶e si臋, 偶e doradca zawodu ekspert musi dysponowa膰 znacznie wi臋kszym zasobem 艣rodk贸w materialnych. Wed艂ug S. Szajka s膮 to: 鈥瀕iteratura zawodoznawcza, czasopisma, filmy zaw贸doznawcze, prze藕rocza, narz臋dzia, maszyny, aparaty, urz膮dzenia, ilustracje i tablice zaw贸d oznawcze, zestawy narz臋dzi, modele maszyn, urz膮dze艅, stanowisk i hal produkcyjnych, plany i programy nauczania szk贸艂 ponadpodstawowych, tabele por贸wnawcze przedmiot贸w nauczanych w szko艂ach podstawowych i ponadpodstawowych, tabele zestawiaj膮ce przeciwwskazania zawodowe, charakterystyki zawodowe, audycje telewizyjne i radiowe oraz inne formy przekazu鈥 5.
A. Kargul贸w a. Praca poradni wychowawczo-zawodowej, Wyd. CRZZ, Warszawa
1979. s. 51-52.
-1- Problem ten byt przedmiotem dyskusji na jednym z mi臋dzynarodowych spotka艅 w ramach
Workshopu, po艣wi臋conego terapii C. Rogcrsa (Bratys艂awa 7-14 VII 1991). Rozwa偶ano, czy b臋d膮c diagnost膮 i pos艂uguj膮c si臋 testami psychologicznymi mo偶na jednocze艣nie stosowa膰 nicdyrcktywn膮 terapi臋 Rogcrsa. Dyskutuj膮cy doszli do wniosku, 偶e nic jest mo偶liwe stosowanie w jednym czasie podej艣cia dyrektywnego (opartego na materialnych 艣rodkach) i nicdyrcktyw-nego (opartego na 艣rodkach niematerialnych). Dopiero przy omawianiu wynik贸w test贸w mo偶na wykorzysta膰 niekt贸re elementy teorii Rogcrsa.
J> S. Szajek. System orientacji i poradnictwa zawodowego. PWN. Warszawa 19S9. s. 188-189.