bożena wojtasik doradca zawodu strona� 81

80

Dla doradcy zawodu eksperta wybór zawodu nie jest procesem, raczej jednorazowym aktem. To doradca diagnozuje, a także podejmuje decyzję za radzącego się, zatem odpowiedzialność za wybór leży po stronie eksperta. Takie stanowisko spotkałam jedynie u F. W. Parsonsa ³⁴ choć w praktyce poradniczej i szkolnej zauważane jest niejednokrotnie. Większość naukowców zajmujących się tym problemem uznaje jednak wybór zawodu za proces trwający w czasie ³⁵. Przedstawię zatem jedynie krytykę takiego stanowiska espertowskiego. Na przykład E. Franus twierdzi, że wyboru zawodu nie można traktować jako jednorazowy akt decyzji ani nawet jako wynik oddziaływania jednego tylko doradcy. Zdaniem autora jest to „rezultat długotrwałych oddziaływań orientacyjnych i doradczych wielkiej liczby osób specjalizujących się w tej dziedzinie” ³⁶. Chcąc uwypuklić procesowy charakter wyboru zawodu, W. Rachalska proponuje nawet wprowadzenie zamiast terminu „wybór zawodu” termin „wybieranie zawodu”³⁷.

7. ostrą krytyką statycznego rozumienia wyboru zawodu występuje również S. Baścik zaznaczając, że uzdolnienia indywidualne nie są wystarczającą podstawą do określania przydatności zawodowej, wobec tego nie można mierzyć tychże metodami obiektywnymi (testami) przed podjęciem decyzji wyboru zawodu ^3S.

Również B. Świebodzińska widzi błędy w przypisywaniu pierwszorzędnej roli określeniu właściwości psychicznych ucznia, uznanych za trwałe i nieodwracalne ³⁹. Zwraca także uwagę na fakt, że związek między predyspozycjami jednostki a wymogami zawodu nie może być pojmowany w sposób statyczny, lecz należy również uwzględnić różnorodne warunki pracy ^4t).

Wybór zawodu jako przedmiot działania eksperta można również rozważyć w skali makrospołecznej. Nie tylko czynniki indywidualne, osobiste działają na człowieka w trakcie wyboni zawodu, ale również często nieuwzględniane czynniki społeczne: struktury społeczne, system szkolny, rynek pracy, polityka fum, system prawny i społeczny. Również doradca doradzając lub odradzając licznym uczniom zawód, stosując ekspertyzy,

^5-1 Piszę o tym na s. 44-53.

ⁱⁱ S. Baścik. M. Czerwińska-Jasiewicz.. 5. Ginzbcrg, A. Kochlcwska, K. Lclir.ska, T. Nowacki. H. Ries. W. Rachalska, D Super, S. Szajek, M. C. Tilma, K. Zielińska i inni.

⁵⁶ E. Franus. W. Graczyk, B. Świebodzińska. op. cii.

³¹ W. Rachalska. Problemy orientacji zawodowej, WSiP, Warszawa 1987, s. 25.

^,K S. Baścik, Wybór zawodu a szkolą. WSiP, Warszawa 1974. s. 56-57. ^v> E. Franus, W. Graczyk. II. Ś w i c b o d 7. i ń s k a, op. cii., s. 118.

⁴⁰ Ibidem.

wpływa na kształt np. społeczności lokalnej lub na środowisko zakładów pracy czy szkół.

3. ŚRODKI, CZYLI NARZĘDZIA DZIAŁANIA

Środkami działania doradcy eksperta są kwestionariusze ankiet i wywiadów, rozmaite testy papierowe i przyrządowe, materiały oraz instrukcje ¹. Postawienie dobrej diagnozy przez doradcę eksperta zależy w dużym względzie od jakości tych narzędzi. W poradnictwie dyrektywnym te właśnie materialne środki pełnią istotną funkcję, natomiast narzędzia.o charakterze niematerialnym, takie jak: empatia, ciepło, kongniencja, życzliwość, są u doradcy eksperta nieistotne ^{2 3 4}. Środki niematerialne, którymi dysponuje doradca ekspert, to przede wszystkim wiedza zawodowa, doświadczenie życiowe, umiejętności przekazywania instrukcji, wskazówek i przekonywanie o ich słuszności.

Środki działania doradcy zawodu eksperta są takie same jak przedstawione wyżej dla ogólnego doradcy eksperta. Również diagnoza jest najważniejszym dla niego zadaniem, ale jeżeli weźmiemy pod uwagę dodatkowy element pracy doradcy zawodu, jakim jest wiedza z zakresu zawodoznaw-stwa, to okaże się, że doradca zawodu ekspert musi dysponować znacznie większym zasobem środków materialnych. Według S. Szajka są to: „literatura zawodoznawcza, czasopisma, filmy zawódoznawcze, przeźrocza, narzędzia, maszyny, aparaty, urządzenia, ilustracje i tablice zawód oznawcze, zestawy narzędzi, modele maszyn, urządzeń, stanowisk i hal produkcyjnych, plany i programy nauczania szkół ponadpodstawowych, tabele porównawcze przedmiotów nauczanych w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, tabele zestawiające przeciwwskazania zawodowe, charakterystyki zawodowe, audycje telewizyjne i radiowe oraz inne formy przekazu” ⁵.

1

A. Kargulów a. Praca poradni wychowawczo-zawodowej, Wyd. CRZZ, Warszawa

2

1979. s. 51-52.

3

^-1- Problem ten byt przedmiotem dyskusji na jednym z międzynarodowych spotkań w ramach

4

Workshopu, poświęconego terapii C. Rogcrsa (Bratysława 7-14 VII 1991). Rozważano, czy będąc diagnostą i posługując się testami psychologicznymi można jednocześnie stosować nicdyrcktywną terapię Rogcrsa. Dyskutujący doszli do wniosku, że nic jest możliwe stosowanie w jednym czasie podejścia dyrektywnego (opartego na materialnych środkach) i nicdyrcktyw-nego (opartego na środkach niematerialnych). Dopiero przy omawianiu wyników testów można wykorzystać niektóre elementy teorii Rogcrsa.

5

^J> S. Szajek. System orientacji i poradnictwa zawodowego. PWN. Warszawa 19S9. s. 188-189.