bożena wojtasik doradca zawodu strona@ 41

i miłości, znaczenia, respektu, szacunku dla samego siebie i niezależności, informacji, zrozumienia, piękna, samorealizacji. Uważa, żc na kształtowanie się decyzji wpływ ma zaspokajanie lub niezaspokajanie wymienionych wyżej potrzeb. Teoria ta dostarczyła ważnego dla poradnictwa zawodowego podziału zawodów na związane z rzeczami i związane z ludźmi, zwróciła uwagę na znaczące w decyzji zawodowej doświadczenia rodzinne i potrzeby dziecka. Budzi jednak zastrzeżenia polskich badaczy nie uwzględnia bowiem tego. że rodzice mogą mieć różne style wychowania i — w zależności od sytuacji czy wieku dzieci — rozmaicie je traktować. Nie docenia wpływu innych osób znaczących, które zastępują rodziców w ich roli, nie uwzględnia też innych cech środowiska.

Wspomniana wcześniej teoria wyboru zawodu J. L. Hollanda ^u, zwana osobowościową, preferuje model człowieka, który dokonuje wyboru kierując się rozsądkiem. J. L. Holland przywiązuje duże znaczenie do samo-poznania przy podejmowaniu decyzji zawodowej. Wybór zawodu jest, zdaniem autora, wyrazem dojrzałości osobowości. Akceptuje również, podobnie jak A. Roe, model człowieka zdeterminowanego społecznie. Uważa, że wytwarzanie się sześciu typów osobowościowych: społecznego, realistycznego, intelektualnego, konwencjonalnego, artystycznego i przedsiębiorczego, jest wynikiem wpływów społecznych, a zwłaszcza rodziny. Każdy typ osobowościowy szuka odpowiednich dla siebie typów środowiska życia.

Wymienione sześć typów osobowości Hollanda omawia J. Kośco ^{1 2 3}.

Typ społeczny szuka innych ludzi. Dziedziczność i doświadczenie osoby należącej do tego typu prowadzą do preferowania takich zajęć, które są zorientowane na pouczanie i pomaganie. Typ społeczny ma emocjonalny stosunek do problemów ludzkich. Odznacza się cechami żeńskimi, zdolnościami werbalnymi, elokwencją, społeczną odpowiedzialnością, zdolnością do pracy z ludźmi, chętnie podejmuje role pouczającego, pomagającego i terapeuty. Charakterystyczne zawody dla tego typu to: pedagog, doradca, psycholog kliniczny, sędzia dla nieletnich, kierownik personalny, lekarz.

Typ realistyczny, zwany także rnotorycznym, preferuje czynności, które podkreślają jego siłę fizyczną, koordynację ruchową, zręczność. Dąży do rozwiązywania konkretnych zadań, jest twardy, agresywny, tzw. męski. Zawody, które preferuje, to np.: mechanik, elektryk, inżynier.

Typ intelektualny skupia się na zadaniach abstrakcyjnych. Próbuje zrozumieć siebie i organizować świat. Można go scharakteryzować takimi czynnikami: abstrakcja (a nie konkretność), introwcrsja (a nie ekstra-wersja), asocjalnośĆ ⁴ —jako egoizm względem społeczności (a nie so-cjalność). Typy osobowości intelektualnej możemy znaleźć m.in. w zawodach: antropolog, astronom, matematyk, chemik, edytor literatury naukowej.

Typ konwencjonalny, zwany też konformistycznym, w swoich postawach i wartościach orientuje się na władzę i siłę autorytetu, miejsce w społeczeństwie, status, wynagrodzenie. Eksponuje siebie i swoje cele, a zadowolenie osiąga przez przystosowanie, podporządkowanie się, przyjmowanie podrzędnych ról. Kieruje się poglądami i wskazówkami innych. Uchyla się od rozwiązywania wieloznacznych, konfliktowych sytuacji, szczególnie w stosunkach interpersonalnych. Zawody charakterystyczne dla tej grupy to np.: operator, stenograf, sekretarka, rewizor, statystyk, bibliotekarz, pracownik banku.

Typem osoby motywującej, pobudzającej innych do działania, jest typ przedsiębiorczy. Charakteryzuje się dominacją werbalnych zdolności i podkreśleniem cech męskich przy wpływaniu, przekazywaniu, panowaniu i kierowaniu innymi. W sferze werbalnej jest agresywny, interesuje go siła, status przywódcy, tzw. męska postawa. Unika sytuacji wymagających długiego intelektualnego wysiłku. Do tej grupy zalicza się m.in.: przedsiębiorcę, doradcę przemysłowego, kierownika, sprzedawcę, prawnika, urzędnika rządowego.

Ostatni to typ eśtetyczno-artystyczny. Introwersyjny, niedostatecznie poddany socjalizacji, pełen emocjonalnego niepokoju, z silnym żeńskim akcentem. Występuje np. u: kompozytorów, śpiewaków, pisarzy, dyrygentów. Przejawia się też w sztuce, sztuce użytkowej, dziennikarstwie itp.

Czyste typy osobowościowe, zdaniem Hollanda, występują rzadko. Może dominować jeden lub dwa, np. typ intelektualno-realistyczny, kon-wencjonalno-społeczny. Stąd taka różnorodność w preferencjach wyboru zawodu przez ludzi, ale i możliwość dokonywania jego zmian.

1.3. WYUÓR ZAWODU JAKO PROCES TRWAJĄCY PRZEZ DŁUŻSZY OKRF.S ŻYCIA — STANOWISKO WYCHOWAWCZE

Trzecie stanowisko — wybór zawodu jako proces rozwojowy trwający przez dłuższy okres życia — prezentują prace E. Ginzberga i D. E. Supe-

Ibidem, s. 120.

Ibidem, s. 122-12-i.

J. \ o > J o. Poradę,,skd psychológia. SPN. Botbl^a 1987. s. 225-227.

Typ intelektualny. mimo swej asocjalności. ma rozwinięte poczucie prawideł zachodzących w społeczeństwie