40281 SDC11000

imkiem) > scs. bez Ajegoie obok bez ńegoie itp. Przykłady powyższe wskazują, że spółgłoska płynna (półotwarta) nie stanowiła zapory przed spalatalizowaniem s w I i z w i pod wpływem oddzielonego /.

8) pj > pt, bj > bt, vj > vt, mj > ml, np. ps. * kup ją > scs. kuplo,, por. ros. kupl'u, poi. hipif, ps. *ljubjq ^ scs. lubią, por. ros. lublu, poi. łubie, ps. ł/ozyg 5= scs. lovl'ą, por. ros. lontu, poi. Iowie, P⁸- *P^r!j^emj^<i, *prijemjeli > scs. prijemlą, prijemtefi 'przyjmę’; ps. *zemja > scs. zemta, por. ros. zemta, poi. ziemia itp. W podanych przykładach występuje tzw. / epentetyczne, czyli wstawne (wtrącone) między spółgłoskę wargową a j, przy czym ta ostatnia zostawia zmiękczenie i znika. Dodać trzeba, że warunki do powstania l wstawnego były w całym paradygmacie niektórych rzeczowników r.ż. tematów -ja- (por. zemta, kropta, grobla, lotta) oraz czasowników koniug. III tematów -je- (por. prijemtę, prijemteH itp.), w koniug. IV l wstawne mogło powstać tylko w 1. ag. praes., gdyż w tej formie powstawało niezgłoskotwórcze /, por. lubię,l ale lubili i t d., bez t.

Zjawisko / wstawnego po spółgłoskach wargowych przed dawnym j jest znane w szerszym zakresie językom wschodnio* i poludniowosłowiańskim, chociaż w tych drugich zostało później ograniczone tylko do języka serbochorwackiego i słoweńskiego, natomiast w bułgarskim i macedońskim zanikło. W języku polskim zachowały się przykłady / po spółgłoskach wargowych na końcu niektórych rzeczowników, por. kropla, grobla, niemowlę, gwarowe grabie (literackie grabie), oraz w nazwach miejscowych, np. Lublin, I.ubla itp. W nagłosie możemy spotkać / w czasownikach i rzeczownikach, np. pluł, pluskać, bluinił, bluszcz itp.

c. Palatalizacja grupy A’/’

Grupa kt, pochodząca bądź to z dawnej grupy kł, bądź też z gt w wyniku ubez-dźwięcznienia; przed t, ulegała zmiękczeniu pod wpływem następujących samogłosek przednich i, 4, e i rozwinęła się różnie w poszczególnych językach słowiańskich. Zmiana ta jest młodsza od poprzednio omówionych palatalizacji i przypada na końcowy już okres rozpadu języka ps.

W języku scs., bułgarskim i w związanych z nim dialektach macedońskich ps. grupa miękka k’t' przeszła w It, a więc podobnie jak grupa tj\ dzisiejszy język macedoński literacki (na terenie Jugosławii) ma k'. W języku polskim odpowiednikiem scs. ll jest c, a w rosyjskim — ć^l. A oto porównawcze zestawienie niektórych przykładów:

ps.	• f	scs.	poi.	ros.
i *pehti, por. *pekę	Pełli,	por. peką	piec, por. piekę	pel,	por. pęku
1 *mokti < *mogti,	moiti. j ’	por. mogą	móc, por. mogę	mol,	por. mogu
por. *mogf i *noktb	nolte		noc	nol
*mokle < *mogte	i moitb		moc	mol

I Por. słowie., aa., łut. r, brut., ukr., sio. I, »ch. t.

Zogr. Mt. VII'. (TT) BbCtKO Apt>BO AOBpo HAOĄtl A06p'bl TBOpMTb, A AptBO riAOĄTjl %'wYbl TBOpHTt.j Mar. ŁK. XVI: (ł9) HAOBtKi e^Mfłt. BOTAyb^ogr. Mt.V: Ó)6AA>KtWNMUJTMI ACtyKOMb, tKO TtyCb ECTb utcODbCTBO Hekc'bCKOG,|Eogr Mt. VII: (6)Ne£ójytre cbatać/o nbęoMV||Zogr. Mt.vi: (25) AoywA BOAbunt ecT-b nmyTA u tbao 0ĄemAA|Zógr. ]. xr. po) AuiTe ah kcto ^OAnTb noujthw,, noyłKNerb

Ćwiczenie 5

1. Tekst do przeczytania, przetłumaczenia i objaśnienia podany jest częściowo w postaci nienormatizowanej, mianowicie nie uzupełnia się w nim/, np.€CT"b =< jesti, a także pisze się tylko jeden znakU na (i ja. Należy zatem zwrócić uwagę na właściwą wymowę i transkrypcję odnośnych wyrazów. Zdania z zabytków scs. są niekiedy tylko w małym stopniu uproszczone.

2. Objaśnić w tekście formy przymiotników, zwrócić uwagę na odmianę rzeczowną (niezłożoną) i zaimkową (złożoną) i podać charakterystykę tych dwu typów odmian.

Niektóre przykłady:

dobro w połączeniu dr(vo dobro (Mt. VII, 17) — N sg. n. — przymiotnik odmiany niezłożonej według deki. I, twardotematowej; G sg. dobra, wraz z rzeczownikiem: dr(vese lub dr(va dobra\ przymiotnik pełni tu funkcję przydawki przedmiotu bliżej nieznanego (nieokreślonego), co wynika z kontekstu; chodzi tu o wszelkie (każde, różne) drzewo, a nie o jakieś konkretne, bliżej znane drzewo;

nebesbskoje (Mt. V, 3) — N sg. n. przymiotnika w odmianie złożonej; jest tu poświadczona funkcja przydawki do przedmiotu bliżej określonego: clsarestno nebesbskoje 'królestwo niebieskie’; chodzi tu o jedno, jedyne i wiadome królestwo mieszczące się w niebie; G sg. przymiotnika może mieć postać nebesuskajego lub nebeseska-ago (zanik j i asymilacja samogłosek), lub nawet nebestskago (kontrakcja aa w jedno a);

bogate (Mar. Łk. XVI, 19) w połączeniu b( bogate — N sg. m. przymiotnika formy rzeczownej według deki. I twardej w funkcji orzecznika; łącznik (copula) jest użyty w formie czasu przeszłego od byli: bi ‘był’; poza tym z kontekstu wynika, że chodzi

0    pewnego, jakiegoś człowieka, który jest podmiotem zdania: 'pewien (jakiś) człowiek był bogaty’;

niltii (Mt. V, 3) — N pl. m. przymiotnika odmiany złożonej; N sg. niltije (ni-itii) < niUbjb, a w formie niezłożonej niltt; przymiotnik pełni tu sekundarnie funkcję podmiotu w zdaniu, por. przekład: błogosławieni ubodzy duchem', funkcję orzecznika pełni imiesłów blaźeni.

3. Odmienić przymiotnik w połączeniu z rzeczownikiem lub z rzeczownikiem

1    zaimkiem, np. występujący w tekście związek: drłvo dobro lub oesjako drfio dobro, ztlo drćvo, cisarbstvo nebesbskoje itp.

4 Objaśnić niektóre rzeczowniki i zaimki występujące w połączeniach z przymiotnikami.

5. Podać zasady stopniowania przymiotników (compar., super).) i sposób odmiany comparatiwu; objaśnić w tekście formę compar. boleli', porównać scs. konstrukcję składniową boleli+gen. z polską konstrukcją większa + od z gen.: duła boleli