41391 skanowanie0005

zyku nowogrećkim — negatyw), ich zaś odpowiedniki, czyli spełnienie się typu w NT — antyjypem.

Na to bogatsze znaczenie tekstów ST zwrócili uwagę już sami hagiografowie NT, idąc zreszt ą za przykładem samego Jezusa. To on właśnie wyjaśnił, że przebywanie Jonasza we wnętrznościach wielkiej ryby poza sensem ściśle wyrazowym ma jeszcze sens typiczny, będąc zapowiedzią zmartwychwstania Chrystusa. (Mt 12, 39n), W powrocie Jezusa z Egiptu Mateusz (2, 15) dostrzegł wypełnienie się tekstów ST o powrocie ludu wybranego do Ziemi Obiecanej. Dla Pawła Apostoła Hagar i Sara są'; typami starego i nowego przymierza; Hagar jako niewolnica wyobraża stare, Sara zaś jako wolna — nowe przymierze (Ga 4, 24). Snując refleksje nad dwoma początkami ludzkości, Paweł dostrzegł w Adamie typ Chrystusa, będącego protoplastą nowej ludzkości, odkupionej i wolnej od perspektywy śmierci wiecznej (Rz 5, 14). Bardzo wnikliwe wywody w oparciu o sens typiczny instytucji kultycznych starego przymierza przedstawił List do Hebrajczyków (por. zwł. Hbr 9. 9). Na tej podstawie, że hagiografowie NT widzieli w tekstach ST wielokrotnie zawarty sens typiczny, Augustyn sformułował znane adagium: Novum Testamentum in Vetere latet, Vetus in Novo pat et b

Sens typiczny jako specyficzny sposób interpretacji Biblii jest zatem sensem ściśle biblijnym, wskazującym na ciągłość objawienia Bożego i na dopełnienie się dziejów jednej epoki zbawienia w drugiej. Tak rozumieli funkcję typologii staro-testamentowej już najwcześniejsi pisarze.i Ojcowie Kościoła, jak Justyn², Ireneusz³, Augustyn, a podtrzymali ich sposób widzenia ST także późniejsi teologowie. Dok-ryna o sensie typicznym znalazła swój wyraz w licznych dokumentach kościelnych istatnich czasów, począwszy od encykliki Prońdentissimus Deus Leona XIII (EB 12), poprzez Spiritus Paraclitus Benedykta XV (EB 486) aż po Dmno ajflante ipiritu Piusa XII (EB 552-553). Sobór Watykański II wprawdzie wyraźnie sensu ypicznego nie wymienia, ale nawiązując do samej jego istoty, stwierdza, iż z mądrego lożego postanowienia NT był fikryty w Starym, a Stary znalazł wyjaśnienie w No-^rym. Tak więc księgi Starego Testamentu, odsłaniając Bożą pedagogię (KO 15), ... przejęte w całości do nauki chrześcijańskiej, w Nowym Testamencie uzyskują ujawniają swój pełny sens⁴ i nawzajem oświetlają i wyjaśniają Nowy Testament” CO 16).    'i

Ze względu na przedmiot rozróżnia się trzy rodzaje sensu typicznego: dogma-czny (często mylnie nazywany alegorycznym), mający za przedmiot Chrystusa b Kościół, moralny albo tropologiczny mający za przedmiot obyczaje i pożenią moralne, oraz sens typiczny anagogiczny, którego przedmiotem jest nie wieczne. Te trzy rodzaje sensu typicznego dobrze ilustruje wyraz Jeruzalem, Srego sens wyrazowy oznacza stolicę Judei, typiczny dogmatyczny zaś — Ko-ół, typiczny moralny — duszę człowieka, a typiczny anagogiczny Jeruzalem bieskie, czyli niebo. Te trzy rodzaje sensu typicznego tak przedstawiał średnio-•czny heksametr:;

¹    Quaest. in Hept. |2, 73, PL 34, 623.

²    Diał. 114, PG 6,i 737.

³    Adv. haer. III 21,13, PG 7, 950; 25, 1, Harvey 2 s. 115; IV 25, 3, PG 7, 1051.

i; Łk 24,    ‘ “    "

littera gęsta docet, quid credas allegoria, moralis quid agas, quo tendas anagogia.

2. WARUNKI SENSU TYPICZNEGO

O sensie typiczny m w ścisłym tego słowa znaczeniu można mówić w ów czai

1° typ (osoba, rzecz lub wydarzenie) jest rzeczywistością historyczn| ji najmniej literacką, i ma swój własny sens wyrazowy (np. Melchizedek w;!R'c 18-20);

2° istnieje podobieństwo, choćby pod pewnym względem, między! typerfi typem (kapłaństwo Melchizedeka i Chrystusa);

3° podobieństwo typu i antytypu musi wynikać z postanowienia tylko wówczas można mówić o sensie typicznym jako ściśle biblijnym;li'! sieniu do typologii: Melchizedek — Chrystus, takie dowodzenie 'przepro Hbr 7, 15-23. W przeciwnym bowiem razie mielibyśmy do czynienia¹ ze zw!y

Boże)

gdy: li j co Ą 14,

\; ; anty-;

giiyi:

{ijj 11 w ad za

kłą

fil

gurą, czyli podobieństwem czysto zewnętrznym, a nie z głębszą ideą, która dr dlkkłą! swój pełny wyraz w rozwoju historii zbawienia.

Bardzo istotną sprawą w odczytaniu typologii biblijnej jest dóstrzeMńie; jej związku z centralną ideą całej historii zbawienia, czyli z Chrystusem (KO 4. | 15i 17) i zrealizowaną przez niego pełnią czasu. O sensie typicznym jakiegclś tekstu¹ Pisma św. mówią autorzy natchnieni NT lub wskazują na niego Ojcowie Koście la.

3. MOC DOWODOWA SENSU TYPICZNEGO

Sens typiczny jako zamierzony przez Boga jest sensem ściśle biblijnym ji sługuje mu ta sama moc dowodowa, co i sensowi wyrazowemu, Poniewa nie zawsze da się stwierdzić w sposób oczywisty jego istnienie, dlatego i pdsługi

pr

•y-l

wanie się sensem, typicznym w dowodzeniu dogmatycznym winno być umiarkbtyarre. Faktycznie bowiem zasadniczym argumentem w dowodzeniu dogmatycznym !bę-dzie raczej tekst „antytypiczny” (czyli zasadniczo nowotestamentowy), m teist z sensem typicznym wskaże przede wszystkim na objawienie jakiejś rzeczy (nauki) już w ST. Z tego powodu można wprawdzie mówić o pewnym dostojcństwiidjsjejisui typicznego i o jego wyższości nad sensem wyrazowym, jednakże ze względu na¹

wpcłze-

jasność, a przeważnie także oczywistość sformułowań, pierwszeństwo w jdć niu doktrynalnym winien mieć sens wyrazowy,

i i

!;

C. Sens biblijny przystosowany. Akomodacja biblijna¹ ! i

I 1

Z całości Pisma św. wynika, że Bóg w swoim objawieniu dostosowywał mentalności człowieka², okazując opiekę i troskliwość wobec natury ludzkiej 13), zwracając się do niego „wiele razy i wieloma sposobami” (Hbr 1, 1), byiidpprb-

Się

ik

Por. U. Holzmeister, De accomodatione textuum biblicorum, VD 18 (1938) 272 J. Kudasiewicz, J. Szlaga, Akomodacja biblijna, EK I 242—245.

¹ Por. S. Włodarczyk, Rola synkatabasis w interpretacji Pisma itv. według jm\ Ja zostoma, RBL 27 (1974) 246—251.

13 Wstęp do Pisma św.

-278;

Ćhy-