41640 kupisiewicz dydaktyka ogólna4

110 Dydaktyka ogólna

podstaw usystematyzowanej wiedzy. W miejsce zweryfikowanej przez wie]^ letnią praktykę organizacji procesu nauczania - uczenia się, uwzględniają, cej ogniwa przystosowane tak do podającego, jak i poszukującego toku n_a. uczania, szkoły te wprowadzają organizację niepodporządkowaną rygoro^ założonych a priori celów pracy dydaktycznej. Spontaniczna, a równoczę. śnie oparta na najczęściej przypadkowych zainteresowaniach uczniól działalność poznawcza, eksponowana w' niektórych szkołach otwartych j_a. ko rzekomo jedynie skuteczna, mieści się w ramach nie tyle nauczania -- uczenia się zamierzonego i planowego, co raczej okazjonalnego, przypal kowego. Tego zaś, jak wiadomo, nie poddaje się na ogól próbom racjonaliza-cji.

Tę z kolei odmianę szkół otwartych, której zwolennicy domagają się zastąpienia obowiązku szkolnego swobodnym wyborem przez uczniów form edukacji dostępnych w danym środowisku, krytykuje się jako wręcz szkodliwą z punktu widzenia ciągłości społeczno-ekonomicznego i kulturalnego rozwoju ludzi.

4. Funkcje wychowawcze kształcenia

Racjonalnie przygotowany i właściwie realizow^any proces nauczania - uczenia się zapewnia dzieciom i młodzieży przyswojenie nie tylko określonych wiadomości, umiejętności i nawyków'’, lecz również pełny, wszechstronny rozwój oraz kształtowanie pożądanych cech osobowości. Dlatego właśnie proces ten może spełniać ważne funkcje wychowawcze.

Wiedza operatywna, nabywana przez uczniów' dzięki uczeniu się i nauczaniu, stanowi podstawę kształtowania poglądów, przekonań i postaw oraz umożliwia im formułowanie i przestrzeganie określonych kryteriów oceny różnorakich zjawisk i wydarzeń przyrodniczych, społecznych, technicznych i kulturalnych. Wiedza ta pomaga także uczniom właściwie oceniać postępowanie zarówmo innych osób, jak i własne, wpływając tym samym na tworzenie wartościowych społecznie postaw i przekonań. W procesie nauczania - uczenia się uczniowde opanowoiją ponadto skuteczne metody samokształcenia oraz wdrażają się stopniowa do racjonalnego posługiwania się odpowiednimi technikami pracy umysłowej. Wskutek tego ich praca staje się bardziej planowa, poddawana systematycznej samokontroli, słowem - wydajniejsza.

Działalność poznawcza uczniów warunkuje ich rozwńj intelektualny, emocjonalny i wolicjonalny. Kształtowanie wrażliwości na piękno przyrody i dzieł sztuki, wyrabianie umiejętności oceny estetycznych i moralnych wartości utworów literackich, rozwijanie uczuć patriotycznych, wpajanie demokratycznych zasad i norm współżycia - oto równocześnie zadania i funkcje wychowania społeczno-moralnego i estetycznego, ściśle związane z zadaniami i funkcjami wychowania intelektualnego. Dlatego leż procesu nauczania - uczenia się nic można rozdzielać na „części” poświęcone oddzielnie kształtowaniu i rozwijaniu u uczniów określonych uczuć, takich lub innych cech woli i charakteru oraz zaznajamianiu z nowym materiałem nauczania, tzn. zalecanymi przez program wiadomościami, umiejętnościami i nawykami. W rzeczywistości opanowywanie wiedzy przez dzieci i młodzież dokonuje się na ogół równocze-śnie z rozwojem określonych uczuć i pożądanych cech woli i charakteru. Właśnie dlatego już od wielu lat mówi się i pisze o „nauczaniu wychowującym” lub o „wychowawczych walorach procesu nauczania - uczenia się" ¹.

Od nauczyciela zależy, czy i ewentualnie w jakim stopniu walory tc zostaną wykorzystane w organizowanej przezeń działalności dydaktycznej. Musi on przy tym pamiętać, że praca wychowawcza wymaga pogłębionej wiedzy, dużej kultury pedagogicznej, taktu, spokoju, cierpliwości i systematyczności, a na jej wyniki trzeba na ogół długo czekać. W czasach coraz szerszego upowszechniania środków' masowego przekazu informacji, coraz łatwiejszego dostępu do arcydzieł kultury i sztuki, coraz częstszych wzajemnych kontaktów ludzi w wyniku stałej rozbudowy środków'transportu i komunikacji - musi on również pamiętać o potrzebie koordynowania różnych oddziaływań wychowawczych na uczniów, a przede wszystkim o konieczności utrzymywania ścisłej współpracy z ich rodzicami. Dzięki tym czynnościom, realizowanym już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole, nauczyciel współuczestniczy w przekształcaniu zabawy w uczenie się i uczenia się w pracę, ukierunkowując odpowiednio te podstawowe lormy ludzkiej działalności i wzbogacając każdą z nich wartościowymi społecznie treściami.

Pełnemu wykorzystaniu wychowawczych możliwości procesu nauczania - uczenia się sprzyja:

•    skoordynowane, a zarazem ujednolicone oddziaływanie na uczniów ze strony szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, środków masowego przekazu, instytucji oraz placówek oświatowo-wychowawczych;

•    systematyczne wdrażanie dzieci i młodzieży do współpracy, do zbiorowego rozwiązywania stawianych im zadań;

•    stałe nawiązywanie w działalności dydaktyczno-wychowawczej do indywidualnych potrzeb, zainteresowań i możliwości poznawczych każdego ucznia;

1

Ogromne znaczenie do wychowującego charakteru nauczania przywiązywała Komisja Edukacji Narodowej. Tak np. Grzegorz Piramowicz, autor Wymowy i poezyi dla szkól narodowych (Kraków 1772) pisał: „W'poić w ćwiczącą się młodzież miłość cnoty i prawdy, wystawić z nich dobrych ludzi, dobrych obywateli, dobrych urzędników, ostrzec i chronić od błędów' rozsądkowi i słuszności przeciwnych, od złego użycia (...) talentów', obrzydzić im podłość, wykrętarstwo, oszustw'0. ucisk niewinności, zdradę Pospolitej Rzeczy’ - większym moim usiłowaniem było niż ukazać istotę (...) wymowy, niż sprawić dobry gust w mówieniu i pisaniu” (cyt. za; Tync, 1954, s. XCVI).

Wychowmjącc nauczanie miało, zdaniem Piramowicza, doprowadzić do tego. aby każdy obywatel.,(...) i sobie, i drugim stał się pożyteczny".

Tak więc pod koniec XVIII w. starano się realizować cci. w'okół którego i dzisiaj ogniskują się czynności dydaktyczno-wychowawcze szkoły, zmierzając do harmonijnego powiązania potrzeb społeczeństwa z potrzebami jednostki.