46126 rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 093

Poprzednik Proces Następnik

Historyczne

antecedensy

Indywidualne

zdarzenia

J

Kulturowe

zdarzenia

Bieżące

antecedensy

Indywidualne

zdarzenia

1

Kulturowe

zdarzenia

Dalsze próby rozwiązania

Ocena

zagrożenia

Zmienne

pośredniczące

Biologiczne

t

Psychologiczne

t

Kontekstowe

Rozbieżność

informacji

Zachowania

Cele

Wstępna

próba

rozwiązania

Selekcja i realizacja bieżących strategii radzenia sobie

P^liepowodzenie bieżących strategii radzenia sobie

Ocena

i modyfikacja strategii radzenia sobie oraz czynników psycholo gicznych i kontekstowych

Reorganizacja

przystoso

wawcza

Wyniki

niedostoso

wane

~*j Homeostazaj

Stadium życiowe i kontekst historyczny

Ryc. 4.2. Eksplantacyjny model zdarzeń życiowych (wg D.F. Hultsch i J.K. Plemons, 1979)

Kwestią do rozstrzygnięcia jest, czy godne uwagi zdarzenie musi mieć charakter stresujący, krytyczny lub znaczący, czy też jest to wydarzenie wywołujące takie doświadczenia, które wymagają od człowieka zmiany roli, statusu, otoczenia, specjalnego wysiłku adaptacyjnego itp. Rozmaite skale pomiarowe, w których przedstawia się osobom badanym do oceny różne zdarzenia, są w jakimś sensie do siebie podobne, to znaczy mieści się w nich pewien zbiór zdarzeń powszechnych, zawierają ponadto zdarzenia obiektywne i subiektywne, zamierzone i przypadkowe, pozytywne i negatywne itp. Konieczna jest zatem ich dymensjonalizacja, której projekty przedstawiono poprzednio.

Powracając do proceduralnych koncepcji zdarzeń trzeba zaznaczyć, że analizuje się w tym przypadku zdarzenia życiowe w aspekcie cyklu reakcji jednostki w odpowiedzi na nie. Zajmowano się przy tym pierwotnie przede wszystkim reakcjami na zdarzenia negatywne. Potem rozszerzono te rozważania na wszystkie zdarzenia nagłe i nieoczekiwane. Rycina 3 ukazuje sicdmio-fazowy cykl reakcji i przeżyć (Sugarman, 1986 wg Hopson, Scally, 1981).

Jest to cykl okresu przejściowego (trcmsition cyc.le) wskazujący pewną sekwencję poczynań czy posunięć, uruchamianą wówczas, gdy zdarzenie (lub coś innego nie będącego zdarzeniem sensu stricto) spowoduje zmianę w nastawieniu do siebie samego i do świata, zmianę tak zachowań, jak i ustosunkowań (Schlosberg, 1981). Czas trwania cyklu zależy od różnic indywidualnych i od :'^J:r rodzaju zdarzenia. Na przykład można zatrzymać się na etapie 3 i nie ; ; pogodzić się nigdy ze stratą, jak np. królowa Wiktoria, która po śmierci męża pozostawiła jego pokój i rzeczy osobiste w nienaruszonym stanie. Cykl zazwyczaj nie jest ciągły i łagodny, częste są nawroty na zasadzie poruszania się naprzód i cofania.

78    ■    i    :§r

Nastrój

wysoki

2.    Reakcja

a)    radość lub rozpacz

b)    minimalizacja

3.    Zwątpienie w siebie

5.    Eksploracja

6.    Szukanie sensu

7.    Integracja

Ryc.-4.3. Siedmiofazowy model stadiów okresu przejściowego (wg Hopson, Scally, 1981)

A oto krótkie wyjaśnienia kolejnych faz reakcji (ryc. 4.3):

^/Znieruchomienie (osłupienie: immobilization). Jest to szok, poczucie, że to, co się stało, nie może być prawdą (spalony dom, wielka wygrana na loterii). Trwałość i intensywność szoku wzrasta wraz z wielkością, nagłością i negatywną oceną zdarzenia.

2. Reakcja przybiera dwie formy, zależnie od tego, czy zdarzenie ma wartość dodatnią, czy ujemną. W pierwszym przypadku doznaje się uczucia rprzyjemności i .radości, aż do radosnego upojenia, w drugim - przykrości L.rozcząrow.anja, aż do rozpaczy. Minimalizowanie natomiast to pomniej-śżame roli zdarzenia, np. awans w pracy wiąże się z niepokojem, czy podoła się nowym obowiązkom i wymaganiom, a porażka podczas egzaminu na studia doktoranckie może łączyć się z poczuciem ulgi („przynajmniej nie muszę więcej zdawać egzaminów”, „mogę objąć stanowisko, które nie wymaga tego stopnia naukowego, a jest równie lub bardziej intratne”).

|5r^:Ęwątpięnie_?;\y.csiel^ie bywa kontynuacją poprzedniej' fazy. Pierwotnie nazywano ją fazą "depresji, jest to jednak pojęcie zbyt szerokie. Zwątpienie w siebie może przejawiać się lękiem, gniewem i złością, wahaniami energii (od gniewu do apatii).

4v; Pozostawienie za.spbą {letting go) przeszłości to pogodzenie się z rzeczywistością, w przeciwnym" razie rozwój jednostki zostaje zahamowany. Akceptacja nowego stanu rzeczy nie jest łatwa i szybka. Proces ten bywa traumaty-zujący (Brammer, Abrego, 1981), powiązany z okresami buntu i żalu. Pojawia się jednak poczucie, że przeszłość jest nieodwracalna; działa ono jak „zimny prysznic”. Wymaga odwagi wkroczenia w nieznaną przyszłość, którą trudno przewidzieć. Zostały zerwane dawne więzi uczuciowe, a nowe - jeszcze nie są nawiązane.

79