46876 IMGW29 119

mtm

Takich przekładów s jednego porząd^ znaczeniowego na inny jest w prozie Schulza zn,^ nie więcej. Wszystkie one powodują zacieranie się o-tr^ znaczeniowej i wyłączności określonej domeny przedmioty^{1 2} prozy Schulza (ludzi, przedmiotów, stanów rzeczy czy zdi^ i wszystkie też tworzą niezwykle ważny mechanizm sen\_a². czny narracji tych utworów Polega on na takim uksztalto². mu linearnego rozwoju tekstu, ic między zdaniami ńlwią^j, się równie silne związki w planie nazywania, jak i w pl₃, _t' metaforycznym Kolejne segmenty wypowiedzi rozwijają tylko przedmiotowy sens określonych zdań, ale także jakoby sczepiają pola semantyczno określonych wyrazów Ng fc² kim odcinku narracji grupują się więc jednostki tworzy to samo pole tematyczne (lub kilka takich pól). Użycie j% go z tych wyrazów przywołuje natychmiast użycie inn_v-; slów-sąsiadów lub powoduje powtórzenie tego słowa w r_;;²’ zmienionym kontekście Na tej właśnie zasadzie pozwijają «j. w prozie Schulza motywy .czytania" czy wegetacyjnego ju przedmiotów i ludzi.

Towarzyszy im także inny mechanizm rozwoju narracju kolejne zdania rozwijają potencję znaczeniową porównać id² poprzednich, np J)ni stwardniały od zimna i nudy jal zestł«> roczne bochenki chleba. Napoczynano je tępymi nożami, bo apetytu, z leniwą sennością² (SC, 66). O ile jednak w wszym wypadku można było bez trudu rozpoznać serię leku kalną tworzącą pole tematyczne długich odcinków nam:;, o tyle w drugim mechanizm znaczeniowy bazuje na ni«p> daewanym skojarzeniu, jest nieprzewidywalny i jednoruom Widać to wyraźnie na przykładzie porównań, o czym piszę p» niżej.

Wszystkie omówione dotąd zasady i odmiany funkcjonoHt-nia metafory w prozie Schulza wskazują, te autor ten pnj-wiązywał wielką wagę do takiego funkcjonowania meUkn w tekście, która byłaby nie punktową figurą, lecz ruchtz znaczeń, swoistym procesem rozwijającym śęnadhipthcó cinkach wypowiedzi narracyjnej — nie metaforą, lecz me U fotyzacją. Prozie narracyjnej technika ta była w zasada nieznana. Jedynym pisarzem w Polsce, który przed Uh uczynił z niej dominantę semantyki narracji, byl Widu Berent i dlatego Oziminę uznać można za ro wolut j)

w e w o I u e j i polskiej powieści XX wieku⁶³. Szczątkowe ślady tej techniki, świadczące raczej o poetyckiej potencji prozy nil o jej spełnieniu, spotkać można w realizacjach tzw. stylu impresjonistycznego (ni in Żeromski. Kaden-Bandrowski), co w pewnym stopniu tłumaczy fascynację Schulza językiem powieści tych pisarzy.

5- PoaOWKANU

Przechodzę zatem do kolejnej, po powtórzeniu, podstawowej figury semantycznej prozy Schulza. Jest nią porównanie (comparatio)^6ł. Pojawia się ono w omawianych tekstach niezwykle często zarówno we fragmentach .realistycznych", jak i metaforycznych. Ponieważ zasada strukturalna polega na sprowadzaniu do siebie dwóch porządków znaczeniowych (porównywanego i porównującego), porównanie jest podstawowym środkiem ubiegów, które, omawiając zjawiska nazwo-twórcze, określiłem jako metajęzykowe.

Porównanie pojawia się u Schulza na nieco wyższych poziomach utworu niż translacje nazwy w pseudonim; ogarnia co najmniej kilka wyrazów, a zazwyczaj osadza się w całościach wielozdaniowych. Stanowi środek komplementarny wobec pseudonimów, dopełniając w wielu miejscach ten sposób wysłowienia⁶⁵ Porównanie służy bowiem natychmiastowemu

285

1

^BU anabzy ² książce Hutona i biografia. .Opawuici biograficzne" Wflrfauo Berenta, Wrocław 1978, a. 80-88 Z innej perspektywy podjął problem roeUiforyzarii w prozie Schulza K. SuU w książce On ihe Martini of Re-olil)'. The Parodoztsof Rtpnuntalton in Brono Schulz² Firfwn, Slockholro 1993, wyd. po). Na marginesach rzeczywistości Studium o prozie Brunona Sekulso, Wainm 1995

^M .Istnieje- wyrażenie: celne słowo. Schulz natomiast jut asem celnych po-rttrnań | I Orgia celnych porównać obezwładnia (czytelnika — W. B.rtSch, 1). .Schulz, aby powiedzieć, musi porównywać, omawiać, ustawiać sprawy odległe² iSch, 411 W teorii symbolizmu porównanie uważane było za trop nie-poetycki, jednak jako ko r • lat sugestii porównanie jest cząatym śród-kita w tej poetyce. Zob Podraia-Kwiatkowska. op. cit. a. 37,276-280

2

Porównania w prozie Schulza mogłyby stanowić argument w spone dwóch francuskich ucionych o to, czy porównanie jaat czy nie jeai wyrnaczn.-kicm ponj» Zob. P. Oelbouilłe, Comparaison n ut pas raisnn. .Cahiers dAna-łyseTututlle" 1919.111. s. 107-118. Jest to polemika z artykułem J Cohena, La comparaison poitiąue: cssai de syłlćmoli^ee, Xangagee 19&S. nr 12, s. 43-61.