51324 skan51

Podjęcie wyzwania i zachowania wycofujące

Dominant nie ścierpi, aby w jego obecności ktoś inny rościł sobie pretensje do dominacji, jeśli on mu na to nie pozwoli. Dominant natychmiast takie próby będzie karał lub dusił w zarodku. Nie uzależnianie od siebie, ale właśnie walka fizyczna jako sposób zdobywania dominacji jest czymś pozytywnym - daje niezależność i pozwala się wykazać męskimi cechami. Ten, który podejmuje walkę, zasługuje na szacunek. Ten, który jej nie podejmuje, jest niezdecydowany, a może nawet tchórzliwy, a więc nie zasługuje na szacunek - jak mówią, trzęsie portkami⁸⁶.

Podjęcie wyzwania	Zachowania wycofujące
podnosić głowę	chować głowę w piasek
stawić czoła	chować się za plecami
nazywać rzeczy po imieniu	owijać w bawełnę
stawać dęba, stawać okoniem	położyć uszy po sobie, podwinąć ogon
mieć jaja	dać dupy, dać ciała
skakać sobie do oczu	mydlić oczy

Zwłaszcza oczy związane są z dumą i godnością. Podporządkowany nie powinien więc rzucać wyzywających spojrzeń, ale przeciwnie - skromnie spuścić oczy. Sposób patrzenia wyraża nastawienie; można patrzeć na wiele sposobów: spode łba, wilkiem itd., można gapić się lub zerkać. Specyficzny sposób patrzenia jest też odczuwany jako zaczepka. We frazeologii utrwaliły się trzy „stopnie” nierównowagi sił, w których występuje działanie związane z oczami. Równowagę sił obsługuje związek frazeologiczny: skakać sobie do oczu. Wzajemne wpatrywanie się w oczy może być formą agresji. Jeśli jeden z uczestników ma gorszą pozycję wyjściową, nie jest w stanie stanąć do równej walki, ucieka się więc do niegodnych forteli jak mydlenie oczu. Czasami oznacza ono pokrętne tłumaczenie się, mętne usprawiedliwianie, ucieczkę przed karą, brak tzw. cywilnej odwagi przyznania się do czegoś. Otwartość cechuje natomiast dominanta, który nie boi się niczego i nikogo oraz jest w stanie każdemu stawić czoła i spojrzeć mu w oczy. Ci, którzy nie dominują i nie mają dostatecznej siły, by zrzucić jarzmo czyjejś władzy, aby uniknąć kary, muszą knuć w skrytości, chować się po kątach, próbować niegodnie zajść przeciwnika od tyłu.

Otwartość	Skrytość
podnieść rękawicę, z otwartą przyłbicą grać w otwarte karty	krecia robota wbić nóż w plecy

Patrz też rozdziały: 3., 8.8., 8.10.

⁸⁶ W rozmowie A. Leppera z J. Rokitą w Radiu ZET 14 marca 2004: „Pan protestuje?! Pan się boi protestów, proszę Pana! Policjanta by Pan zobaczył, to by Pan w portki narobił!”.

6.6.5. językowy obraz władzy a działanie

Władza dotycząca działania jest w tym wypadku władzą ograniczania przez dominanta marginesu dozwolonych zachowań podporządkowanego. Dominant może użyć do tego siły osoby trzeciej lub swojej własnej. Podporządkowany staje się mniej widoczny i słyszalny: brakuje mu własnej woli. Musi wołać o pomstę do nieba, zamiast samemu poruszyć niebo i ziemię. Jeśli jest zostawiony na pastwę losu, jest infantylizowany - nie potrafi sobie sam poradzić bez opieki. Stając na własnych nogach, stając o własnych siłach wyzwala się z zależności.

Możliwość działania	Ograniczone działanie
	niech cię ręka Boska broni, broń Boże
	siedzieć cicho jak mysz pod miotłą chodzić na paluszkach wokół kogoś
zapędzić w kozi róg, przyprzeć do muru
mieć plecy	być za krótkim
[mówić komuś:] morda w kubeł!	spuścić z tonu
patrzeć na ręce	być ślepym narzędziem w czyichś rękach
popuszczać cugli	trzymać na smyczy
trzymać pod pantoflem	mieć kogoś na karku
owijać wokół palca	być w czyichś rękach
mieć wolne ręce	mieć związane ręce
poruszyć niebo i ziemię	wołać o pomstę do nieba
stanąć na własne nogi	być zostawionym na pastwę losu
małe piwo, mały pikuś, pestka	nie w kij dmuchał

Istotną kategorią jest jeszcze wspomniana wcześniej aktywność. Raz legitymizuje swoją dominację, podkreślając siłę, dzięki której jest zdolny wykonać trudne działanie, co ma mu dawać przewagę w oczach odbiorcy. Innym razem podkreśla łatwość czy nieokreślone kwalifikacje, dzięki którym zadanie, które przed nim stoi, nie jest dla niego żadnym problemem. Zarówno idiom nie w kij dmuchał, jak i małe piwo metaforyzują zadanie jako picie alkoholu: albo jest to picie z długiego kielicha zwanego kijem, który należało wypić jednym haustem, co było nie lada wyczynem, albo jest to picie małego piwa, czyli nawet nie piwa standardowego. Jest to również frazeologizm związany z wartościami grupy dominującej: zawody w piciu kufla piwa na czas czy w ogóle zawody w piciu były i są domeną mężczyzn. Mocna głowa jako powód do okazywania szacunku liczyła się tak samo jak mocne i twarde mięśnie czy silna wola do wypełniania mocnych i twardych postanowień.

Mało jest frazeologizmów dotyczących dominacji umysłowej. Na przykład wyrażenie: mieć swój rozum oznacza niepodawanie się dominującemu wpływowi; wywieranie wpływu w związku frazeologicznym: nauczyć kogoś' rozumu wcale nie polega na argumentacji werbalnej, a związek urobić kogoś' na

6. JĘZYKOWE WYZNACZNIKI DOMINACJI 209