52795 PC060240

170 O człowiek 15

swoją przyczynę w tym, iż. życie kapłanów pogańskich nie było świętobliwe i moralne. A mianowicie, nie tylko dzielili oni z ludźmi przeciętne przywary, lecz mieszali się też do sporów między państwami; i trzymali nad swymi bogami straż na podobieństwo tego, jak zazwyczaj piastunki pilnują dzieci; a mianowicie strzegąc, by do bogów nie miał dostępu nikt poza tymi, którym oni na to pozwalają, i żeby bogowie nie byli przychylnymi nikomu, kogo oni sami im nie polecą. A ludzie skąpi i żądni korzyści polecali bogom jedynie tylko tych, od kogo otrzymywali dobrodziejstwa.

Rozdział XV

O CZŁOWIEKU FIKCYJNYM

/. Definicja osoby. s. Co to jest mocodawca i pełnomocnictwo. 3. Co to jest poręczyciel, czyli mąż zaufania. 4. Można sobie pomyśleć, że osobowość posiadają inne rzeczy poza człowiekiem.

1. To, co Grecy nazywają 7upocrcÓ7rov, Rzymianie nazywają niekiedy obliczem, czyli twarzą człowieka, niekiedy zaś osobą (persona). Obliczem, gdy chcą mówić o rzeczywistym człowieku, osobą zaś, gdy chcą mówić o człowieku fikcyjnym, takim, jakiego w teatrze zazwyczaj przedstawiają aktorzy w komedii i tragedii. Rozumiało się bowiem w teatrze, że to mówi nie sam aktor, lecz ktoś inny, na przykład Agamemnon, gdy ten aktor przyjmował fikcyjne oblicze Agamemnona i na czas gry był tym Agamemnonem; później zaś rozumiało się również tak samo bez przywdziewania fikcyjnego oblicza, po prostu przez to, że aktor ogłaszał, jaką osobę grad będzie. W państwie niemniej niezbędne są fikcje

tego rodzaju, niż w teatrze, a to ze względu na transakcje i umowy z osobami nieobecnymi. Gdy chodzi o osobę w praktyce prawnej, to można ją określić, jak następuje: osobą jest ten czy to, komu czy czemu przypisuje się słowa i działania ludzkie, bądź jego własne, bądź cudze. Jeśli przypisuje się mu jego własne, to jest to osoba Jizyczna; jeśli cudze, to osoba fikcyjna. Podobnie więc, jak ten sam aktor w różnym czasie może przybierać postać różnych osób, tak również jeden człowiek może reprezentować wielu ludzi. Ja sam, powiada Cycero, gram role trzech osób: własną, przeciwnika i sędziego. W ten sposób mówi jak gdyby: ja, jeden Cycero, mogę być uważany za samego siebie, za przeciwnika i za sędziego. Ci ludzie, którzy reprezentują w państwie inne osoby, czynią to bądź z polecenia samej tej osoby, bądź też bez tego polecenia. Cokolwiek więc ktoś czyni w imieniu osoby, która nie chce, iżby on ją reprezentował, temu, jako jedynemu wykonawcy działania, się je przypisuje, gdy ktoś natomiast coś czyni z polecenia innej osoby, to działanie przypisuje się zawsze temu, kto je zleca, czasem zaś również i reprezentantowi, to znaczy: zarówno mocodawcy, jak i pełnomocnikowi. Moco~ dawcą bowiem nazywa się ten, kto oświadczył, że chce, iżby działanie dokonane przez inną osobę było uważane za jego działanie; kto, gdy chodzi o posiadanie, nazywa się panem i właścicielem, gdy zaś chodzi o działania, nazywa się mocodawcą. Tak więc mówi się, że mają pełnomocnictwo ci, którzy coś czynią mocą z cudzego uprawnienia. Tylko wtedy bowiem, gdy ten, kto jest mocodawcą, sam ma uprawnienie do działania, pełnomocnikowi przysługuje pełnomocnictwo. Tak więc, jeśli ktoś za-