57531 Wincenty Kadłubek (3)

Tam pokonawszy Panonów prowadzili wiele wojen z sąsiadami²². Jest więc prawdopodobne, a nawet więcej niż pewne, że toczyli walki z tym plemieniem. Albowiem [dwa] przeciwne, obok siebie płynące nurty nie spoczną bez walki i nie mogą długo znosić sąsiedztwa lew z tygrysem²³. Albowiem:

Płynąć nie mogą dwa nurty tym samym korytem,

Jeśli z przeciwnych stron z siłą tą samą rwie prąd.

[5.] Mateusz: Odtąd niejeden począł oblizywać się za cząstką panowania. Dlatego to Grakch, powracając z Karyntii²⁴, jako że miał dar wypowiadania głębokich myśli, zwołuje na wiec całą gromadę, twarze wszystkich ku sobie zwraca, wszystkich życzli-wość pozyskuje, u wszystkich posłuszeństwo sobie jedna. Mówi, iż śmieszne jest okaleczałe bydlę, bezgłowy człowiek; tym samym jest ciało bez duszy, tym samym lampa bez światła, tym samym świat bez słońca, co państwo bez króla. Albowiem dusza stanowi podkład dla działania odwagi, światło czyni jasnym ogląd rzeczy, słońce wreszcie uczy, [jak] rozsyłać do wszystkich dobroczynne promienie. Tymi promieniami jak najgodniej niby klejnotami wysadzony jest diadem na królewskiej głowie: tak, iż na czole jaśnieje wielkoduszność, na potylicy oględność, po bokach z obu stron hojne blaski śle brylant dzielności²⁵. Obiecuje, że jeżeli go wybiorą, to nie królem będzie, lecz wspólnikiem królestwa. [Bowiem] „wierzy, iż zrodzon nie sobie jest, lecz światu całemu”²⁶.

Wszyscy przeto pozdrawiają go jako króla. [A on] stanowi prawa, ogłasza ustawy. Tak więc powstał zawiązek naszego prawa państwowego i nastały jego urodziny²⁷. Albowiem przed nim wolność musiała ulegać niewoli, a słuszność postępować krok w krok za niesprawiedliwością. I sprawiedliwe było to, co największą korzyść przynosiło najmożniejszemu. Atoli surowa sprawiedliwość nie od razu zaczęła władać. Odtąd jednak przestała ulegać przemożnemu gwałtowi, a sprawiedliwością nazwano to, co sprzyja najbardziej temu, co może najmniej²⁸.

Polska zasię, przez Grakcha doprowadzona do świetnego rozkwitu, byłaby na pewno uznała jego potomka za najgodniejszego następcę tronu, gdyby drugiego z jego synów nie zhańbiła zbrodnia bratobójstwa.

Był bowiem w załomach pewnej skały okrutnie srogi potwór, którego niektórzy zwać zwykli całożercą²⁹. Żarłoczności jego każdego tygodnia³⁰ według wyliczenia dni należała się określona liczba bydła. Jeśliby go mieszkańcy nie dostarczyli, niby jakichś ofiar, to byliby przez potwora pokarani utratą tyluż głów ludz-

²²    Justyn, Epitome, 24, 4. Por. A. Gut-schmid, t)bćr die Fragmente, s. 215 n. Wynika z tego, że autor umieszczał siedziby pierwszych Polaków i kolebkę ich państwowości w Panonii. Pozostaje to w zgodzie ze średniowieczną opinią o pochodzeniu Słowian. Wincenty nie rozróżniał pojęć: Słowianie — Polacy.

²³    Przysłowie. Może aluzja do Seneki, Epi-stulae, 85, 8: Tigres leonesąue numąuam feritatem exuunt. Por. Balzer II, s. 21.

²⁴    Rzekome przybycie Grakcha-Kraka do Polski z Karyntii stało się dla późniejszych kronikarzy podstawą podania o uzależnieniu Karyntii od Polski.

J.    Dąbrowski, Chorwacja i Dalmacja w opinii polskiego średniowiecza, Sboraik naućnih radova Ferdi Siśicu, Zagreb 1929, s. 631 n. O ewentualności istnienia historycznych źródeł tradycji jest przekonany

K.    Śląski, Wątki historyczne, s. 31 n. Amplikacje Wincentego w porównaniu z wielkopolską tradycją historyczną zestawił G. Labuda, Dynastia książęca w Polsce, SSS I, s. 413 n.

²⁵ --infronte magnanintitas, in occipite circum-

specito, in lateribus carbunculus strenuitatis. Por. Guillaume de Conches, MoraliumDogma Philosophorum,Prolog,ed.J. Holmberg, Uppsala 1929, s. 8, 79; Marbod z Rennes, Liber la-pidum, Mignę, PL 171, col. 1754. Balzer U, s. 16, 21.

²⁶ --regni socium można też tłumaczyć

‘współrządzącym’. Wiersz z Lukana, Bellum civi-le — Pharsalia, II, 383: Nec sibi, sed toti genitum se credere mundo.

²⁷ --ius cmle, prawo obywatelskie. Digesta,

1, 1, 6. Balzer I, s. 439.

²⁸ --et dicta est iustitia, ąuae plurimum pro-

dest ei qui minimum potest nie ma pokrycia w znanych tekstach. M. P1 e z i a dopuszcza wpływ lektury Platona, Gorgiasza. Kronika Kadłubka rui tle renesansu XII wieku, Znak 1962, s. 12. Jest to jednak też nawiązanie do myśli chrześcijańskiej, zob. Wstęp.

²⁹    — r-§^1 holophagus, grecyzm na oznaczenie smoka, gdzieindziej również draco. Poza Kadłubkiem nie stwierdzono tej formy utworzonej na wzór ichtyophagus 'rybojad*. Pliniusz, Historia na-turalis, VI, 26 oraz anonimowy Liber monstrorum z X w., rozdz. 15. M. Haupt, Opuscula, t. U, Leipzig 1876, s. 218 n.

³⁰ --singulis heptatibus od śrcrżę z Makro-

biusza, Comnientarygnju (o) (o)fr\ <1

Pór. Balzer H, s. ib£