57628 ScannedImage 8

Zupełnie inaczej miała się rzecz, gdy przybywali bracia lub ci, którzy szukali „słowa”, pjcowie poznawali ich od razu, jako że posiadali umiejętność rozróżnienia swych gości. Byli oni przyjmowani serdecznie, z całą gościnnością. Istniał cały rytuał przyjęcia: wspólna modlitwa, rozmowa, wspólna praca, posiłek. Trzeba jednak dodać, że Ojcowie czasami „próbowali” swoich gości, np. Antoni kazał czekać Makaremu cały dzień pod drzwiami swej celi, po czym wypróbowawszy jego wytrwałość, przyjął go z radością. Celem przyjścia była porada, pomoc, „słowo”, prośba o wyciągnięcie z grzechu. Nauka, którą otrzymywali przychodząc, iłie zawsze jednak była wyrażona słowem: czasami to była lekcja milczenia, pokory, miłości itd. Innego rodzaju formą odwiedzin były „rozmowy duchowe” - „collationes”, kiedy ojcowie zbierali się razem, rozprawiali o postępie duchowym, udzielali sobie porad, dzielili się własnymi doświadczeniami.

g) Modlitwa. Mnisi prywatnie modlili się (gr. synaxis) zasadniczo dwa razy: rano i wieczorem, odmawiając po 12 psalmów. Często jednak odbywali czuwania połączone z modlitwami nocnymi. Ideałem mnicha było modlić się nieustannie. Jak jednak połączyć ten obowiązek z pracą? Praca, jak widzieliśmy, była dość mechaniczna, pozwalała więc na proste modlitwy, np. powtarzanie wielokrotnie prostych formuł, jak wezwanie „Panie Jezu Chryste zmiłuj się nade mną grzesznikiem”, co dało początek modlitwie Jezusa. Inną formą była medytacja polegająca na wielokrotnym powtarzaniu półgłosem całych partii Pisma Świętego. Stopniowo modlitwa stawała się modlitwą całego dnia. Wielokrotnie w apoftegmatach spotykamy się ze zjawiskami modlitwy kontemplacyjnej czy po prostu ekstazy.

Podstawę modlitwy stanowiło Pismo Święte. Wielu Ojców znało je na pamięć, szczególnie Psałterz, należący do codziennych modlitw. Również w czasie wspólnych modlitw czytano Pismo Święte i rozważano je. To zgadza się z danymi innych źródeł, które mówią o kulcie Pisma Świętego w monastycyzmie egipskim. W niniejszym przekładzie staraliśmy się wyszukać wszystkie aluzje do tekstu świętego (zob. przypisy); widać je jasno gdy porównuje się tekst grecki apoftegmatów z tekstem greckim Pisma Świętego. Jeżeli chcemy dokładnie zrozumieć tekst, musimy równie dokładnie zbadać jego źródła skrypturystyczne. Niejednokrotnie będziemy zdziwieni sposobem zastosowania Pisma. Niemniej jednak stwierdzić musimy, że apoftegmaty nie są przepojone Pismem Świętym tak, jak byśmy się tego spodziewali: często przez wiele stron nie spotykamy ani jednego nawet nawiązania do ksiąg świętych, a co więcej, znajdujemy zdania, w których ojcowie przekładają słowa Starców nad Pismo. Trudno nam odpowiedzieć, dlaczego autor zbioru wybrał właśnie takie apoftegmaty - stanowi to jedną z zagadek tej książki.

Z soboty na niedzielę mnisi spotykali się na mszy św. (gr. prosfora). Nie wszystkie skupiska mnichów miały jednak swoich kapłanów, np. ze Sketis mnisi musieli odbywać daleką drogę aż do Nitrii, by uczestniczyć we mszy św. Po mszy odbywała się uczta braterska - agapa. Jak się wydaje życie eucharystyczne nie było wśród mnichów zbyt rozwinięte.

*

Tak wyglądają główne zarysy żyda mnicha wedle apoftegmatów. Nie jest to obraz pełny. Należałoby go uzupełnić innymi źródłami tak pisanymi jak i kultury materialnej. Widzimy pustelników, ludzi z krwi i kośd, ich walki, upadki, podnoszenie się, wady i zalety, życie, w którym nie brak obmowy, kradzieży, bójek, cudzołóstwa, któremu nie obca jest plaga starożytnośd (i nie tylko!) - pederastia, ale również nieobce są wzloty mistyczne. Apoftegmaty nie są dziełem przykrojonym ad usum Delphini. Są pięknym dziełem o „gwałtownikach”, od których gwałt cierpi Królestwo Niebieskie.

5. Nauka ascetyczna⁴

Nie mamy bynajmniej zamiaru omawiać całości nauki ascetycznej Ojców Pustyni. Nie starali się oni zresztą stworzyć systemu, a chdeli tylko zaradzić potrzebom poszczególnych ludzi. Każdy z nich kładł nacisk na inne wartośd zależnie od swojej osobowości i osobowośd swego rozmówcy. Niemniej jednak postaramy się uwypuklić pewne podstawowe pojętia ascezy Ojców Pustyni.

19