48166 IMG�08

rak lor dla ocen poznawczych i emocjonalnych Relacje te mogą być zmieni pod wpływem innych zmiennych (Zalewska 2003],    ’'ⁿⁱ’

/iitcm przyjęcie założeń modelu transakcyjnego wymaga badania _pozj₀ mu emocjonalny* h i poznawczych ocen jakości życia, a także jego struktu iv. czyli relacji między różnymi ocenami jakości życia oraz, w zależności od innych zmiennych, wpływu jednych ocen na inne. Wydaje się, że dopiero po uwzględnieniu odrębności tych ocen możliwa jest kompleksowa eksploracja subiektywnych ocen jakości życia. Jednakże możliwe jest też badanie tylko jednego wymiaru z podkreśleniem który z aspektów został uwzględniony w analizach.

Konsekwencje zadowolenia z życia są dość niejednoznaczne. W niektórych badaniach nic wykazano związku między postawą wobec życia a wskaźnikami zdrowia [Czapiński 1992]. Najczęściej jednak wyniki wskazują, że posiadanie bardziej pozytywnych postaw wobec życia jest związane z większą aktywnością zawodową, życiową, społeczną, z formułowaniem bardziej perspektywicznych i śmielszych celów, z dłuższym życiem, lepszym zdrowiem fizycznym, a także z lepszymi relacjami z innymi ludźmi [Vecnhoven 1991], Ponadto dobry nastrój i emocje pozytywne sprzyjają myśleniu twórczemu, motywacji wewnętrznej oraz aktywności twórczej [Tokarz 1991]. Emocje negatywne hamują je. Nastrój pozytywny nasila skłonność do pomocy innym, sprzyja inicjowaniu kontaktów z innymi. Nastrój depresyjny powoduje tendencje przeciwne (Rosenhan, Sciigman 1994]. Podobnie wyniki badań wskazują, że szczęście jest pozytywnie związane z funkcjonowaniem poznawczym, motywacją wewnętrzną oraz z poziomem aktywności społecznej i zawodowej, a także ze zdrowiem.

1.3. Cebulowa teoria szczęścia

Szczęście to pojęcie posiadające wiele znaczeń. Oznacza między innymi trwały stan najwyższego zadowolenia; sprzyjający los; przyjemność w obcowaniu z kimś łub czymś oraz pozytywne stany emocjonalne [por.: Czapiński 1992], Wśród przedstawicieli nauk społecznych nie ma całkowitej zgodności w definiowaniu szczęścia. Dla przykładu, R. Vecnhoven [1984] definiuje szczęście jako stopień pozytywności oceny formułowanej przez jednostkę w odniesieniu do własnego życia jako całości. Podobnie M. Argyle [1987] określa je jako zadowolenie z życia albo jako częstość i intensywność przyjemnych emocji doświadczanych przez człowieka. Szczęście w naukach społecznych jest rozumiane jako emocjonalny i/lub poznawczy bilans życia w wymiarze wartościującym, co przypomina propozycję W. Tatarkiewicza [1979, s. 31) definiującego je jako „pełne i trwałe zadowolenie z całości życia”. Twierdzi on, że do szczęścia potrzebne jest zadowolenie z życia w całości. Ponadto zadowolenie jest szczęściem wtedy tylko, gdy jest zadowoleniem pełnym. Nawet pełne zadowolenie z życia nie stanowi o szczęściu, jeśli jest tylko chwilowe, a zatem przez szczęście rozumie się zadowolenie trwałe. W. Tatarkiewicz [ibid.] twierdzi, że ścisła wiedza o szczęściu nie jest potrzebna i że nic ma potrzeby segregowania ludzi przy użyciu kryterium szczęścia. Mówiąc o szczęściu można mieć na myśli konkretnego człowieka lub szczęście abstrakcyjne (jako zespół cech wspólnych). Co więcej, szczęście może być rozumiane podmiotowo - jako intensywna radość lub przedmiotowo - jako pomyślność. Może być ujmowane jako moment i jako stan trwały. Istnieje także szczęście realne i idealne. Szczęście realne oznacza przewagę składników dodatnich, a idealne posiada wyłącznie składniki dodatnie. Pierwsze jest niedoskonałe, empirycznie doznawane przez niektórych ludzi, a drugie jest doskonałe, jest konstrukcją umysłową. Szczęście, zdaniem W. Tatarkiewicza [ibid.], może odpowiadać wszystkim potrzebom, bądź tylko potrzebom materialnym. Może ono polegać na zwykłym i głębszym zadowoleniu. I wreszcie szczęście może przychodzić samo i może wymagać wysiłku, a także może być osiągane w spokoju i w beztrosce.

Dla W. Szewczuka [1990] szczęście jest potrzebą nabytą. Powstaje zatem w toku życia osobniczego, jest uwarunkowane społecznic i ukształtowane indywidualnie. Szczęściu towarzyszy postawa optymistyczna, cechująca się wiarą w możliwość osiągnięcia tego, o czym się myśli, pragnie, czego się w danym momencie oczekuje. Polega ono na dostrzeganiu dodatnich stron życia. Jest warunkowane usposobieniem człowieka, temperamentem, nastawieniem człowieka do siebie i świata. Szczęściu towarzyszy produktywna i aktywna postawa. Charakteryzuje ją dążenie do własnego rozwoju. Przejawia się ona w postaci odgrywania ról społecznych [Mądrzycki 1996].

Na gruncie psychologii wyróżnia się dwie teorie dotyczące szczęścia, z których pierwsza nosi nazwę normatywnej, a druga - fenomenalistycznej. W teorii normatywnej znajduje się odwołanie do zewnętrznego modelu dobrego, wartościowego i szczęśliwego życia. Kryterium szczęśliwego życia stanowi wartość zewnętrzną względem jednostki, która jest wyznaczona przez obserwatora. Natomiast teoria fenomenalistyczna odwołuje się do subiektywnego poczucia zadowolenia z życia, jakie jednostka wiedzie. Pojęcie szczęścia jest wtedy utożsamiane z subiektywnym poczuciem pomyślności, zaś kryterium dobrego życia stanowi podmiotowa opinia danej jednostki [Czapiński 1992],

31