64490 ScannedImage 5

systemów: religijnego i politycznego, aby ci ostatni uznali świadczenia systemu religijnego za ogólnie niezbędne do zachowania społeczeństwa. Wywody ic można kontynuować, ale w tym miejscu nie jest to konieczne. Dobrze będzie natomiast pokazać, że na poziomie konkretnej analizy całościowy system „społeczeństwa” polega na utrzymaniu oraz uregulowanej zmianie jego podsystemów względem siebie oraz zachowywaniu tożsamości tych podsystemów w czasie. Nic jest zatem przypadkiem, że w większości badań z zakresu socjologii religii przedmiotem analizy czyniono relację między religia a określonym podsystemem społecznym. Takie postępowanie określać będzie również treść niniejszego rozdziału.

l ak więc na postawione na początku naszych rozważań pytanie o miejsce, jakie wyznacza religii analiza funkcjonalna, nie można udzielić odpowiedzi tylko poprzez przyporządkowanie tej pierwszej jakiegoś określonego zakresu funkcji, choć nigdy nic brakowało prób tego rodzaju. Niklas Luhmann określił na przykład w swym interesującym projekcie funkcje religii jako polegające na „umożliwianiu akceptacji arbitralnej selektywności struktur społecznych i wizji świata, to znaczy na szyfrowaniu ich arbitralnego charakteru oraz interpretowaniu ich w sposób motywujący”¹. To Lulimanna określenie funkcji religii ma swoje miejsce w złożonej leorii społecznej. Upatruje ona podstawowej charakterystyki społecznego bytu człowieka w konieczności redukcji, która z całości możliwych wariantów działania wybiera tylko określone opcje, nic będące bynajmniej koniecznymi. Religia, lokując uczynione wybory w płaszczyźnie sensów nie podlegających kwestionowaniu, przyczynia się do lego, /c dane wizje świata przeżywane być mogą jako niearbitralne².

Prawomocność lej koncepcji nic powinna być <xl razu podawana w wątpliwość, albowiem poniżej opisane zostaną (na nieco niższym poziomie abstrakcji) p<xlobne, choć nieco prostsze zależności. Z proponowanego przez Lulimanna określenia funkcji religii akceptuje się pomysł ujęcia jej jako środka legitymizacji dających się opisać systemów działania, a zatem legitymizacji odrzucenia działań alternatywnych. System religijny staje się w ten sposób częścią systemu kulturowego, składającego się z całokształtu istotnych dla

podejmowania działań „wzorów” (patlerns), przynależnych złożonemu systemowi, jakim jest „społeczeństwo”.

2. Religia a system polityczny

YV pierwszym paragrafie niniejszego rozdziału funkcje politycznego sektora społeczeństwa określono, w nawiązaniu do terminologii Parsonsa, jako „osiąganie celów" (gnał allainmenl). Temat ten wypada w tym miejscu szerzej rozwinąć. „Struktury polityczne — twierdzi Parsons — ukształtowane zostały dla organizacji zbiorowego działania, zmierzającego do osiągnięcia istotnych społecznych celów”³. Definicja ta zakłada, że w każdym społeczeństwie cele (ego rodzaju dają się wskazać. Ma się tu na uwadze na przykład utrzymanie odrębności danego społeczeństwa w stosunku do wszystkich innych, minimalizowanie zachowali dewiacyjnych ilp. Istotne jest, że cele te mogą być osiągane tylko zbiorowo, to znaczy dzięki kooperacji jednostek, ale w warunkach jednoczesnej zgodności w zakresie formułowania tych celów. W polu zainteresowania współczesnej socjologii sytuują się przede wszystkim wysoce rozwinięte formy struktur politycznych, występujące w nowożytnych społeczeństwach. W tym wypadku chodzi konkretnie o struktury państwowe. Kształtowanie się nowoczesnego państwa zaprzątało przecież uwagę socjologii w początkach jej istnienia.

Przeciwstawienie państwa i społeczeństwa jest ośrodkowym tematem heglowskiej filozofii prawa a także koncepcji Lorenza von Stein⁴. Chociaż socjologia nie podjęła owego rozróżnienia pomiędzy państwem a społeczeństwem, traktowanymi jako dwie odmienne mitologicznie wielkości, to jednak struktury polityczne i polityczne procesy zawsze cieszyły się jej zainteresowaniem. Z drugiej strony, świadome dystansowanie się od arystotelesowskiego utożsamiania państwa i społeczeństwa pomogło wyostrzyć spojrzenie na właściwości procesów politycznych, zachodzących w każdym społeczeństwie. Państwo jest szczególnym przypadkiem struktury politycznej, podobnie jak

69

1

*^! N. I. n li ni n n n. Oie Orgtmhierbarkeit ran Religionen tmd Kirchen, w: .1. Wtissnrr (red.), Rfligion im Umhruili, 1972, ss. 250 i nasi.

2

<tgólnie odnośnie do teoiii religii N. Lulimanna: tenże. Fimktion derReligion. 1977.

ÓS

3

   T. Parsons, Societies, op. cif., s. 13.

4

   G. W. p. Ilcgel. Zasady filozofii prawa, tłum. A. Landinan, 1969. § 257 i nasi. (rozdz. III „Państwo”); L. von Stein, Die Geschichle der sozialen Bewegimg in Frankreich ron I7S9 bis tmf iinserc Tage, t. 1-3, wyd. pierwsze, 1850.