48619 P1240389

158

innej od przedstawianej wylej konfiguracji. Jako Jeden z dowodów służy nie uwzględniający dotychczasowego schematu organizacji handlu eksport własnych wyrobów brązowych (ozdoby w typie stanomlńskim) do wschodniej Jutlan-dii, względnie pośredniczenie w kontaktach północnej Jutlandll z południowo-wschodnią częścią Europy (reeksport kolczyków typu scytyjskiego)³⁸⁸. Zdobycie supremacji w zachodniej połowie Polaki przez kulturę wachodnio-poaorską (wajherowtko-krotoszyńską) w HaD-LA zbiega się z kroaea rozpoczętego w kodcu V ES określonego etapu rozwojowego polllateralnych stosunków europejskiej Północy z Południca³®⁷. Zauważmy Jeszcze,że struktura genetyczna „itą>ortu" południowego na zlaalach polskich w wymienionym okresie unaocznia periodyczną zmienność ośrodków emitujących: początkowo Jest to centrua wschodnioalpeJskie, potem dopiero uczestniczy w wymianie Italia.

Skala przemian w relacjach partnerskich pokaże się w całej doniosłości, gdy uwzględnlsy szerszy przedział chronologiczny przez    włączenie

okresów wcześniejszych. Jak wspomnieliśmy wyżej, naddunajskle (siedmiogrodzkie) centra surowcowo-wytwórcze stopniowo ograniczają kontakty z ziemiami polskimi począwszy od HaA^, redukując Ja do poziomu niemal zerowego w kodcu epoki brązu (z niewyjaśnionych przyczyn)³ . Fakt ten kładzie się cleniea na żywotnych Interesach ludów zasiedlających międzyrzecze Odry 1 Wisły. V HaSj znaczenia szlaku Odry w wymianie dalekosiężnej Jest małe, czego dowodzi dyspersja wybranych „importów" środkowo-wschodnloeuropejsklch (np. kubków brązowych typu Jeniśowlce-JClrkendrup)* Rzeka zachowuje wszak status łącznika północnych 1 południowych grup kultury łużyckiej. Oś wymiany lnterkulturowej przesuwa się na zachód, do dorzecza Łaby 1 nad rubież kultury łużyckiej³⁸⁹. Wpływy południowo-wschodnie idą w górę Dunaju 1 w dół Łaty do Niemiec środkowych oraz północnych, tudzież do południowej Danii (taż oboczną trasą Meklemburgia - Bałt). Wymiana odbywa się zapewne systemem „łańcuszkowym”, przy czym Jedno z jej ważnych ogniw znajduje się prawdopodobnie na obszarze środkowoniemieckim³⁹⁰. w nowym prądzie kulturowym, kulminującym pod koniec HaA 1 na początku HaB³⁹^, surowiec oraz wyroby węglersko-morawsko-czeskle docierają Jednak przede wszystkim do zachodnich ugrupowań środkowoeuropejskich kultur poplalnico-

^likeiikl 1972. s. «5 (supozycja szlaku środkowy Dniepr - Polesie -kajany - Pomorze środkowo 1 Zachodnie - JmlandU). Podług kartograau sporządzone-go póiniej przez tego autora (Prahistorie 1979. ■. 19?. rye. 109) udział Pomory nie Jest w ogóle widoczny. Por. Uktę B e o k e r 19** (trasa przenikania produktów kujawskich: dolno ladodrze - droga aorska - Jutlondia).

*⁷Ś. Dąbrowski (1980S, >. 1J0) podnosi, to polny roskwit kulturowy południowego, bursztynodajneso wybrzeża Beltyku nastąpił po praktycznym ustaniu wpływów kręgu halsztackiego (HaD).

^loitriMSki 196*, •. 19.

³⁸⁹    Prahistoria 1979, s. 289ł Strawo 1979, tabl. 36 (mapa).

³⁹⁰    T b r a a o 1960, s. 59, 6C

³⁹¹    » r s n a 1960, s. 8*| I o r t t 1978, s. 1*8.

ttycht w związku * czym równie* północne Niemcy odczuwają deficyt w podaży aetalu. Świadectwem służą: panujący tu wówczas, obserwowany archeologicznie ostry reżim oszczędnościowy (wielokrotne przetopy, zabiegi reperacyjne na vy tworach), a według H. WOstemanna⁵⁹² nawet rabunki grobów z bogatym inwentarzem metalowym w grupie Seddin (Prlgnltz). Zastępczo wykorzystuje się inne surowce. Jak kamień i kość 593^ _v tym położeniu kryzysowym znaleźć się musiała eo >so Skandynawia, z jej rozbudowanym potencjałem wytwór-czys. Nlewykluczc ne, że opisane okoliczności legły u podstaw zainteresowanie ośrodków szwedzkich miedzią uralską, pozyskiwaną szlakiem wsehodnlo-baltycko-wołżańsko-kamskim (por. rozdz. II). Inicjacja szlaku zdaje się teieć w zbliżonym noryzoncle chronologioznym (X - IX w. p.n.e.) oo ograniczenie dostaw metalu naddunajsklego. z oczywistych powodów (bezpieczeństwo 1 ekonomika obsługi długiej trasy wschodniej) Europa Północna nie aoże zrezygnować zupełnie z zaopatrzenia tradycyjnego, to znaczy południowego*

V świeżo powstałej konstelacji kulturowej pojawia się możliwość podjęcia go Jak gdyby _nz drugiej ręki” przez nawiązanie wymiany z zasobnymi kulturami przedalpeJsklmi (m.ln. osad palowych). Nie szłoby w tym przypadku Jednak o prosty reImport, lecz przejmowanie brązu przetworzonego w typowe dla nich asortymenty (mlecze, groty oszczepów, siekierki, noże).Mó-wląp o zjawisku bez wątpienia młodszym od kryzysogennej reorientacji za-

394

opatrzenia naddunaj sklego^ , odnoszącym się do HaB₂_j* czyli wczesnej fazy V EB. Fenomen „Pfahlbaubronzen" na Niżu Niemieckim, Polskim i Południ owoskandynawsk im ma bogatą literaturę*^. Słynny, dość szeroki „Han-delskorridor", którym się rozchodziły, wiódł z grubsza z rejonów zachod-nloalpajako-azwajcarsko-połudnlowoniemleckich, przez dorzecze dolnego Menu, Hesję, dorzecze Solawy i środkowej Laby. Stąd kierował się do zachodniej Meklemburgii, omijając Szlezwik-Holsztyn, i przez Danię Insularaą o-slągał w końcu południowo-zachodnioszwedzką aglomerację osadniczą lcoło jezior Vśttern i V8nern³ • Druga nitka szlaku odbijała gdzieś nad środkową Łabą bardziej ku wschodowi, w stronę dolnego Nadodrza, pólnocnopoaotyskiego skłonu geomorfologicznego, znajdując kres na zachodnim brzegu Zatoki Gdańskiej (ewentualnie na Sambil - 1 znalezisko miecza typu NBri-gen)^. „Korytarz handlowy" nakłada się w niemałym zakresie na strefę kontaktową („Zwischenzone") północnoniemieckiej kultury pól    popielnicowych i kultury łużyckiej, w której to strefie rozwijają się    przejściowo

^²Wflatemann 1978, s« 207.

®I®ni 1970, s. 148. r a a n 1960, s. 84.

toe

Monograficznie przez np« Sprockhoffa 1951.

(kartogram

^ S t r u v e 1979*    113* babi. 36, 37 (mapy szczegółowe). 72

eodtloey).

^J97 F o g o 1    1979b - opreoowanie brom zaliczonej do kategorii Jfohlbaubroo-

wn"ł Bieczy MBrigen (typ XXIX* »• 58-82), mieczy Auwernler (typ nv a 71

gu    ^{(typ XX1XI}* -• ^tó-^7o)* «^rot6-