71217 img046 (52)

Funkcjonowanie osób powściągliwych, pełnych rezerwy:

a)    powściągliwość i obojętność w większości sytuacji (z wyjątkiem tych, które zaspokajają specyficzne potrzeby);

b)    małe zainteresowanie społecznymi aspektami kontaktu;

c)    nikłe oznaki wchodzenia w werbalne lub niewerbalne interakcje;

d)    rzadkie oznaki współuczestniczenia z innymi osobami w jakiejś aktywności,

e)    słaby kontakt wzrokowy, aktywne unikanie patrzenia w oczy;

f)    ewentualne występowanie powtarzalnych, stereotypowych zachowań;

g)    nieuświadamianie sobie zmian w otoczeniu przez niektóre z tych osób, np, wejście kogoś do pokoju;

h)    deficyty poznawcze — od umiarkowanych do znacznych.

Osoby pasywne:

a)    ograniczona spontaniczność w sytuacjach społecznych;

b)    akceptacja inicjowania interakcji przez innych, dorosłych i dzieci;

c)    odczuwanie małej przyjemności z kontaktów- społecznych (aktywne odrzucanie występuje rzadko);

d)    dziecko może porozumiewać się werbalnie lub niewerbalnie;

e)    bezpośrednia echolalia występuje częściej niż opóźniona;

f)    zróżnicowany stopień deficytów poznawczych.

Osoby aktywne w specyficzny sposób:

a)    spontaniczne wchodzenie w kontakty społeczne, częściej z dorosłymi niż z innymi dziećmi;

b)    interakcje mogą zawierać powtarzalne, idiosynkratyczne wzorce zachowań (np. bezustanne powtarzanie pytań, rytuały werbalne);

c)    interakcje mogą służyć komunikowaniu się lub nie, występuje echolalia zarówno bezpośrednia, jak opóźniona;

d)    brak lub małe umiejętności wchodzenia w role: słaba percepcja potrzeb nadawcy, brak modyfikacji złożoności wypowiedzi lub jej stylu, problemy ze zmianą te matu;

e)    zainteresowanie raczej rutynowym przebiegiem interakcji niż jej treścią;

f)    niektóre z tych dzieci mogą być bardzo świadome reakcji (zwłaszcza ekstremalnych) innych osób;

g)    osoby te są mniej akceptowane społecznie niż grupa pasywna (ze względu na aktywne naruszanie kulturowo zdeterminowanych konwencji społecznych).

Wrażenie, że dzieci autystyczne cechuje obojętność wobec ludzi, może być Spowodowane lub zwiększone zaabsorbowaniem tych dzieci czynnościami stereotypowymi. Należą do nich stereotypie ruchowe (np. kiwanie się), przywiązanie do niekonwencjonalnych rutyn lub rytuałów (np. dziecko autystyczne domaga się chodzenia tą samą drogą na spacery, nie toleruje zmian w rozkładzie dnia, gdy np. przyjdą niespodziewani goście), uporczywe zaabsorbowanie fragmentami przedmiotów lub pochłaniające przywiązanie do jednego lub więcej stereotypowych lub ograniczonych wzorców zachowań.

Zdaniem Barona-Cohena (1989) stereotypowe formy zachowania redukują lęk związany z niezdolnością do przypisywania stanów umysłu innym osobom (ten specyficzny deficyt poznawczy został opisany w rozdz. 4.3.). Dzieci autystyczne preferują te przedmioty i sytuacje, które będąc przewidywalnymi, są czytelne i zrozumiałe.

Niezdolność do przypisywania stanów umysłu innym ludziom

i

Nieumiejętność przewidywania zachowania innych osób

4

Lęk wzrastający w nieprzewidywalnej sytuacji społecznej

4'

Redukcja lęku przez wysoce przewidywalną, powtarzaną aktywność

Ryc. 1. Społeczno-poznawcza teoria powtarzanych form aktywności (Baron-Cohen, 1989)

Delacato (1995) podkreśla natomiast, iż stereotypie związane z ciałem czy przedmiotami są wyrazem dążenia dziecka do samowyleezenia, unormowania wadliwie działających kanałów percepcyjnych. Zachowania te prowadzą wtórnie do zawężenia interakcji społecznych (koncepcja Delacato została przedstawiona w rozdz. 3.)

Problem wyrażania emocji przez dzieci autystyczne budzi również wiele kontrowersji. Niektórzy badacze, jak np. Hobson (1991), uważają, że dzieci autystyczne nie zwracają uwagi na stan emocjonalny innych osób, nie różnicują emocji, ale także same nie prezentują prawidłowej ekspresji stosunkowa prostych nawet emocji, takich jak radość, strach, złość. Mogą przejawiać różne nastroje, natomiast emocje le są przeżywane bez związku ze społecznym kontekstem (społecznymi oczekiwaniami).

55