2 (170)

72 Część I. Elementy zdrowotne warunkiem lepszego funkcjonowania osób niepełnosprawnych

Dlatego tak ważna wydaje się promocja zdrowia wśród osób niepełnosprawnych, osób przewlekle chorych oraz niedołężnych w wyniku starzenia się.

/.

Definicje

Na początku należałoby zdefiniować, czyni jest niepełnosprawność, a następnie ustalić definicję samego zdrowia oraz promocji zdrowia.

Światowa Organizacja Zdrowia wyszła z założenia, że człowiek funkcjonuje na trzech poziomach: biologicznym, jednostkowym i społecznym (International Classification of Impairments, Actwities and Participation, 1997). Poziom funkcjonowania człowieka na każdym z tych poziomów może być obniżony w stosunku do tych norm i standardów na skutek utraty zdrowia, a więc wady wrodzonej, choroby, urazu lub zmian starczych.

Niepełnosprawność może dotyczyć zatem trzech wymiarów: biologicznego, jednostkowego lub społecznego.

Na tej podstawie ustalono trzy definicje określające proces powstawania niepełnosprawności lub proces stawania się osobą niepełnosprawną (Zalecenie nr R(92)6 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie spójnej polityki wobec osób niepełnosprawnych):

1.    uszkodzenie (impairment) - oznacza utratę lub nieprawidłowość struktury albo funkcji psychicznej, fizjologicznej bądź anatomicznej;

2.    niepełnosprawność funkcjonalna (disability) - oznacza wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) możliwości wykonywania pewnych czynności w sposób i w zakresie uznanym za normalny dla człowieka;

3.    upośledzenie lub niepełnosprawność społeczna (handicap) - oznacza mniej uprzywilejowaną lub mniej korzystną sytuację danej osoby wynikającą z uszkodzenia i niepełnosprawności funkcjonalnej, która ogranicza lub uniemożliwia jej pełnienie ról związanych z wiekiem, płcią oraz położeniem społecznym i kulturowym.

Następnie należałoby zdefiniować, czym jest promocja zdrowia - także w kontekście niepełnosprawności.

Sposób, w jaki definiujemy promocję zdrowia, jest ściśle połączony z definicją samego zdrowia, wiąże ze sobą takie dziedziny, jak: leczenie, pielęgnowanie, jakość życia, dokonywanie wyborów, profilaktyka, edukacja, ustawodawstwo, jednostkę i społeczność [S. Pikę, D. Foster (red.), 1998]. Najpierw należałoby ustalić definicję samego zdrowia.

Najbardziej znaną profesjonalną definicją zdrowia jesc ta, która została zamieszczona w 1948 roku w tekście konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia. Zgodnie z tą definicją „zdrowie to stan dobrego samopoczucia pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko nieobecność choroby” (Konstytucja WHO z 22.07.1946 r.; DzU z 1948r., Nr 61, poz. 477).

Niestety, ta definicja, mimo że ciągle pod pewnymi względami uniwersalna i nowatorska, nie odpowiada potrzebom promocji zdrowia głównie z dwóch powodów. Po pierwsze, definicja ta określa zdrowie jako stan idealny i raczej niemożliwy do osiągnięcia dla większości ludzi. Drugi powód to przedstawienie zdrowia w sposób statyczny. Ponieważ promocja zdrowia jest traktowana raczej jako proces, na który składają się konkretne działania zmierzające do stworzenia ludziom warunków do kontroli i poprawy ich stanu zdrowia, wymaga ona takiej definicji zdrowia, która oddawałaby jego istotę w kontekście ludzkiego życia i uwzględniała złożoność jego uwarunkowań.

W promocji zdrowia traktuje się je nie tyle jako abstrakcyjny stan, ile poddającą się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania szczytu własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i pozytywnego reagowania na wyzwania środowiska. W takim rozumieniu zdrowie nie jest celem samym w sobie, ale środkiem umożliwiającym człowiekowi takie wykorzystywanie istniejących możliwości, by życie uczynić lepszym, bogatszym i pełniejszym (Z. Słońska, M. Misiuna, 1993).

Dochodzimy w tym miejscu do definicji promocji zdrowia, którą można określić jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem oraz pozwalający im na jego poprawianie (J. B. Karski, 1999).

Promocja zdrowia na różnych etapach niepełnosprawności i rozwoju przewlekłej choroby

Wprowadzenie pewnych elementów i zasad promocji zdrowia w sytuacji przewlekłej choroby lub niepełnosprawności jest możliwe poprzez rozróżnienie i określenie poszczególnych etapów rozwoju (choroby lub niepełnosprawności).

Etapy te w ogólnych zarysach pokrywają się z koncepcją J. M. Lasta (1983), według którego są one następujące: