3 (149)

74 Część I. Elementy zdrowotne warunkiem lepszego funkcjonowania osób niepełnosprawnych

-    Zapobieganie pierwotne (poprawa stanu zdrowia poprzez przyjęcie zasad zdrowego stylu życia).

-    Zapobieganie wtórne (wczesne wykrywanie chorób i wczesna interwencja).

-    Zapobieganie trzeciorzędowe (rehabilitacja, minimalizowanie skutków choroby) (A. Ostrowska, 1999).

W kontekście przytoczonych wcześniej definicji niepełnosprawności WHO promocja zdrowia (przy uwzględnieniu powyższych etapów) oznacza takie działania, które miałyby na celu:

-    Zapobieganie powstawaniu uszkodzenia lub pogorszeniu się stanu uszkodzenia.

-    Zminimalizowanie stopnia niepełnosprawności.

-    Zminimalizowanie skutków społecznych wynikających z danej niepełnosprawności.

Działania te powinny być podejmowane jak najwcześniej w sferze indywidualnej, medycznej, zawodowej i społecznej.

Pierwszy etap - zapobieganie pierwotne

Jako przyczyny uszkodzenia (impairment) najczęściej się wymienia:

-    czynniki, które stymulują powstawanie wad wrodzonych (chemiczne, promieniotwórcze, biologiczne i farmakologiczne oraz drobnoustroje chorobotwórcze);

-    czynniki niekorzystnie oddziałujące na płód ludzki i uszkadzające mózg;

-    wady rozwojowe;

-    określone warunki patologiczne;

-    ryzyko związane z trybem prowadzonego życia, np. palenie tytoniu, picie alkoholu;

-    proces starzenia się;

-    okoliczności, które powodują wypadki lub które mogą prowadzić do wypadków.

Przeciwdziałanie bezpośrednim i pośrednim przyczynom uszkodzeń polega na opracowaniu stosownych akcji zapobiegających wypadkom (zdarzającym się na przykład: w domu, na drodze, na boisku sportowym, w szkole i w pracy) oraz chorobom (włącznie z chorobami zawodowymi, chorobami związanymi ze spędzaniem czasu wolnego, chorobami typowymi dla ludzi w starszym wieku itp.).

Drugi etap - zapobieganie wtórne

Poza działaniami mającymi na celu wykrywanie, leczenie i diagnozowanie uszkodzeń na wczesnym etapie, powinno się zapewnić zindywidualizowane i społeczne programy rehabilitacji, które zawierałyby elementy podsumowania i oceny i które oferowałyby osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom niezbędną pomoc. Programy te powinny między innymi uwzględniać specyficzną sytuację i problemy poszczególnych osób, wykorzystując do tego diagnostykę funkcjonalną. Powinny zapobiegać wtórnym (emocjonalnym, świadomościowym, umysłowym, motorycznym, społecznym) skutkom uszkodzenia. Powinny również brać pod uwagę wczesne działania edukacyjne adresowane do jednostki oraz uświadamianie problemu rodzinie i zainteresowanym kręgom społeczeństwa (Zalecenie nr R(92)6 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie spójnej polityki wobec osób niepełnosprawnych).

Trzeci etap - zapobieganie trzeciorzędowe

Zapobieganie trzeciorzędowe powinno być prowadzone równolegle do działań zalecanych w celu zapobieżenia uszkodzeniom i/lub niepełnosprawności.

Promowanie zdrowia na tym etapie musi być ukierunkowane na prowadzenie programów rehabilitacji psychospołecznej, które polepszają kondycję psychofizyczną osób niepełnosprawnych oraz przewlekle chorych, co z kolei zwiększa ich możliwości radzenia sobie nie tylko z chorobą czy niepełnosprawnością, ale ogólnie z życiem.

Etap ten obejmuje różnego rodzaju działania zmierzające do pełnej integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem (np. polegające na wczesnej integracji osób niepełnosprawnych, zapewnieniu im dostępu do oświaty, integracji w zwykłym środowisku pracy itp.).

Myślenie o niepełnosprawności czy chorobach przewlekłych w kategorii promocji zdrowia jest nadaniem zdrowiu nowej jakości. Sprowadza się ono do realizacji takich wartości, jak: samorealizacja, aktywność w różnych sferach życia, zdolność do osiągania swoich maksymalnych możliwości fizycznych, społecznych i psychicznych (A. Ostrowska, 1999).