73848 pic 11 07 015351

446

VIII. Mim

domów, ale i na Newie, nadzorowane przez policję, przyciągały bajeczne tłumy: całe miasto przychodziło oglądać widowisko.

Przez rzekę i jej rozliczne odgałęzienia przerzucone były jedynie mosty pontonowe; dwa z nich łączyły brzegi Wielkiej Newy, najważniejszy znajdował się w pobliżu placu, gdzie do dziś wznosi się w pobliżu gmachu Admiralicji dynamiczny i monumentalny pomnik Piotra Wielkiego (stworzony przez Falconeta lub raczej według jego projektu). Most prowadził na kupiecką Wyspę Wasiliewską. Składał się z 21 łodzi zacumowanych na obu brzegach do obciążonych i solidnie zakotwiczonych barek. Zwodzone pomosty pomiędzy łodziami pozwalały przepływać statkom. Najpierw na początku każdej jesieni zwijano ten most, jak i pozostałe, ale od roku 1779 zostawiano go na miejscu, skuty przez lód. Gdy lody puszczały, most sam się rozstępował przed krą, a następnie czekano, aż spłynie ona całkowicie, aby go na nowo zestawić.

Wedle idei swego założyciela miasto powinno było rozwijać się jednocześnie na południe i na północ od rzeki, poczynając od twierdzy Pietropawłow-skiej. Tymczasem rozbudowa potoczyła się niesymetrycznie, wolniej na prawym, dość szybko na lewym brzegu Newy. Po tej uprzywilejowanej stronie dzielnica Admiralicji i plac Piotra Wielkiego stanowią serce miasta aż po kanał Mojkę, ostatni w kierunku południowym, który ma kamienne nabrzeża. Jest to najmniejszy kwartał miasta, lecz najbogatszy, najpiękniejszy, jedyny, wyjąwszy budowle cesarskie, w którym domy murowane są regułą; znajdowało się tam 30 budowli publicznych i 221 domów prywatnych, w tym liczne pałace. Tam właśnie znajdują się sławne ulice Mała i Wielka Milionna, tam bierze początek ciągnący się wspaniale wzdłuż rzeki Newski Prospekt, jest tam Admiralicja, Pałac Zimowy z rozległym placem, galeria Ermitaż, Senat, powoli budowany marmurowy sobór Izaaka na placu o tej samej nazwie (1819—1858).¹¹¹

Świadomie zamierzona „zabudowa strefowa” oddzieliła bogatych od biednych, rugując na peryferie uciążliwe rodzaje wytwórczości i działalności, na przykład pracownie powozów. Wozownicy mieli za kanałem Ligowskim swoje własne nędzne miasteczko, pełne pustych terenów, z rynkiem bydła. Na wschód od Admiralicji odlewnia armat (budowla wzniesiona z drewna w roku 1713, z kamienia w 1733) sąsiadowała z Arsenałem zbudowanym przez księcia Orłowa w latach 1770—1778. Miasto miało także swoją mennicę, młyny nad Newą poniżej i powyżej obszaru zabudowanego, swoich rzemieślników, lepiej odżywionych niż w Szwecji i w Niemczech, mających prawo do kawy i wódki przed posiłkiem. Wyrabiano tu doskonałe płótno na wzór holenderskiego, w pobliżu zaś, w Kazince, w manufakturze podobnej do zakładu braci Gobelins, powstawały piękne dywany. Najbardziej problematycznym pomysłem było zgrupowanie sklepów detali-

25. Plan Petersburga.

cznych na dużych bazarach, tak jak w Moskwie. Od roku 1713 jeden taki bazar znajdował się na Wyspie Petersburskiej (niedaleko twierdzy Pietro-pawłowskiej), a później powstał drugi niedaleko Admiralicji. Po pożarze, który go zniszczył w roku 1736, został przeniesiony i usytuowany po obu stronach Wielkiego Prospektu w roku 1784. Taka koncentracja handlu zmuszała mieszkańców do dalekich wędrówek po zakupy. Cel jednak został osiągnięty: piękne dzielnice zachowały swój oficjalny i rezydencjonalny charakter.