73919 P1010650 (2)

sposób, feb renesans u w każdym razie Kochanowski - rozumiał, iż zarówno zakaz stabilizacji akcentu, jak i nakaz stabilizacji ogranicza możliwości uzyskania efektów cstetyczno-cksprcsywnych, natomiast swoboda w używaniu go takie możliwości dawała. Kompozycja wersyfi-kacyjna jest tworem, który swój artystyczny kształt, ale i egzystencję zawdzięcza przede wszystkim arbitralnym decyzjom. Jeśli po sekwencji wersów trzynastozgłoskowych formuły 7 + 6 zc stabilizowaną paroksy-tonezą w średniówce pojawia się w Then/e X wers;

gdziattołwMk jm. jetlll seat, hiuj no) żałości.

to bardziej niż konstatowanie reguły akcentu mestrukturalncgo czy stwierdzanie mniema metru czysto sylabicznego. warto wyprowadzić wniosek o świadomym operowaniu akcentem na przestrzeni kompozycji wersyfikacyjnej. Ten znakomity efekt dramatyczny, niebywały ładu-oek ekspresji, jaki tkwi w średniówce cytowanego wersu, byłby nie do zrealizowania zarówno przy rygorze-tak, jak i przy rygorze-nie. Nie uułujemy forsować tezy, że za każdym oksytonem w średniówce zjawiającym się po serii średniówek puroksytonicznych kryje się dokładnie to samo. co w tym konkretnym wypadku osiągnął Kochanowski, bo czasem poeta chce tylko zróżnicować rytm, niemniej przypadków takiego nacechowania odmiennym akcentem wyrazów średniówkowych jest u Kochanowskiego bardzo dużo Oto pierwsza zwrotka dedykacyjnego utworu z Psałterza:

Żniwa «wcfi> pwrwsry inop / lobie ofiaruję.

Cny Myszkowski, którego / dobrodziejstwem czuję Uwiązane swo serce; / bo komu jm tąjna Tm laska pacdwka mnie / i chęć niezwyczajna?

Analiza pierwszego wersu - choćby najbardziej nawet pobieżna -musi wykazać niebywała zapobiegliwość Kochanowskiego około pro-zodyjnej ekspozycji jedynego w nim wyrazu monosylubicznego: składniowa budowa członu przedśredmówkowego jest w najwyższym stopniu wyrafinowana, rzeczownik - przydawka. przydawka - rzeczownik (chiazmk oba rzeczowniki rozdzielono przynależnymi do nich przydaw-kami, co ma ten skutek, że mocno podkreślony jest ich związek semantyczny (metafora). Taki porządek składniowy musi kończyć się ailną antykadencją. po której przypada pauza syn luk tyczna. Mamy w tym członie następujący szereg chwytów; rozbicie calostki semantycznej

(żniwu — snop), inwersję celonów metafory, utitykiidcncję, puu/ę i oksyton — lepiej mc możnu Monosylaba w średniówce wersu czwartego nie mu już takiej ekspozycji, ale I jej wyrazistość I celowość umiejscowieniu nie mole budzić najmniejszych wiitpliwoici, zwłaszcza że oddziuluje lutuj pcwnu unalogiu wersu pierwszego. Z dwu istotnych miejsc akcentowych wersu sylubicznego — w średniówce i klauzuli — o pierwszym decydował poeta, o drugim rym.

Pragniemy wyrazić nasze przekonanie. Ze o roli akcentu w tamtej wersyfikacji więcej mówią odstępstwa niż regularność, swoboda operowaniu nim, fakultatywność nił.rygor, przy czym - chcemy to podkreślić bardzo dobitnie - swobodu nie oznuczu bruku uporządkowaniu akcentowego. Dalszych dowodów dokumentujących tę tezę poszukujemy równieZ u Kochanowskiego:

Zegar słyszę wybija,    —

Ustąp melnnkolija!

Dosyć nu dniu mu siatek.

Dobrej myśli ostatek.

U Hop każdy błazen, -------

Choć tu przy mówki prażeń,

A im się bsrziej sili,

Tym jeszcze więcej myli.

IfWM I. XXIV)

Pierwsza zwrotka ma konsekwentne uporządkowanie trocheiczno--dakłyliczne, druga konsekwentnie jambicznc, hipcrkntolektyczne. Widzimy w tym świudomy /.umysł poety, który Inaczej mówi o nastroju podmiotu lirycznego i okolicznościach refleksji filozoficznej, a inuczej, kiedy formułuje zasadniczą myśl utworu, która stanowić będzie jego treść. Porządek akcentowy zwrotki drugiej przenosi się na dwa pierwsze wersy zwrotki trzeciej, ale kiedy poeta formułuje sentencję, wers trzeci i czwarty zwrotki trzeciej -

Dziwnie to prawdy blisko, ta człek - Boże igrzysko!

- stosuje pełną swobodę w zakresie uporządkowania akcentowego: te dwu wersy kontrastują teraz pod tym względem zarówno wobec Siebie, jak i wobec wersów pierwszej i drugiej zwrotki

Rzecz prostu, nic zawsze zmiany zasad uporządkowania ukcentowc-

157