76010 P1120703 resize

Symbolika włosów

.ymbolika w    iciilc nx i.ąże się /wyczaj skalpowania /.nuny wiciu

<«wutta. a dość powszechnie i błędnic przypisywany jedynie Indianom ■ nnaincrykanskim tLaps 1971 s. f>7-74). I\»nicwa/. wiele narodów sturo-^ytnycłi traktowało włosy jako Źródło siły witalnej, zwyczaj zdzierania skalpów ił na celu odebranie vs rxtgow i owej wilulności a lakżc <xiwałji - Skalp zawsze wielką magiczną silę. Skalpowali Indianie obu Ameryk <tn.in. także i Paragwaju), mieszkańcy Afryki (Dahomej). Indonezji C^na Cele-rxe> oraz kaukascy Osclyńcy (Nuriowie>. W I tys. p.n.o- praktyki bnie stosowali Scytówic. stąd w języku greckim słowo ..oscycić f'aposkytfiKlrcm) oznaczało ^oskalpować**. O tym. że koczownicy ci przywią-zywah magiczne znaczenie do włosów. świadczy s|xirzi|dzanie przez ze skalpów ubrah oraz zwyczaj postrzyżyn żałobnych (Herodot .

w. 29ó>297>. Również staroży tnym Rzymianom zdarzało się incydentalnie s*kul-powoć pokonanych wrogów . np. na Raudyjskich Polach w 10 1 r. p

Interesujące są zaudcziska archeologiczne poświadczające istnienic owych w dawnej Europie. Z. epoki brązu z terenu Ukrainy w których umieszczono zmarłych z przyklejonymi utraconymi uprzednio skalpami. Osobn ików tych znaleziono w grobach kanak grobowych xx kurhanach w dorzeczu Molocznoj (Terenożkin V^rjaz‘mitina et al. 1960. s. 62,/xurón; Klejn 1961).

Jednalr że? najistotnicjszym dla naszych rozważań jest odkrycie z r Szwecja) zaliczane do neolitycznej kultury grobów jednostkowych. W miej-:j natrafiono nar pochówek młodego, oskalpowanego mężczyzny wieku 20 lal - Dookolnc ślady nierównego cięcia na jego czaszce świadczą, skórę z w losami zdarto mu prawdopodobnie tuż przed jego śmiercią lub po niej Młodzieńcowi temu odrąbano także głowę (Frodin. Fdrst 1922). Omawiane znalezisko dało min. asumpt do przypuszczeń, że niektóre k rzernicnnc noże wiórowe należące do ludów cyklu kultur ceramiki sznurowej mogły służyć do tego rodzaju praktyk OCIejn 1961 . s. 109). Dla nas pochówek z Alsastra jest dowodem na ważną magiczno-tcligijną rolę jaką włosy ścinanie (razem ze skórą lub bez) perl ni ty na terenie Skandynaw i i już »lr«u. Zwyczaje te były bowiem kontynuowane w późniejszych

nicti Ó4, ó7.

.0-0-ic I

pochodzą smolą do głów łbach 1952;

AWustnt

i ten już okre-Iwiekuch.

1^T daw nych Germanów istniała kara </rcer/vor/o (5zi/ic*o XXI V . udd. 2) polegająca na wyrywaniu włosów i zdzierani u skóry z głowy. W afrykańskim państw ie Wandalów do kar cielesnych należały m.in. skalpowanie lub obcięcie wl<»sow. To ostatnie było dość dotkliwe dla samych Wandalów. którzy tradycyjnie nosili długie włosy, a ich ścięcie uważali za ujmę na honorze (Wilczyń-dci 1994.    230). Skalpowanie stosowali również wczesnośredniowieczni

Franków »e 4Grzegorz z Tours, //żtfor/« l-rcirtctirum VII . 38). Ostatni historycznie stw icrtLrony przypadek skalpowania przeciwników w Europie miul miejsce -w 1 I 59 r.. gdy wojownicy cesarza I ryderyka 1 pobili i oskalpowali Bcrtolda von Urocha 4 Klejn 1961 .    108). Dodajmy, że Amerykanie europejskiego

pochod/cniu kontynuowali tę niechlubną tradycję w stosunku do Indian aż do końcu XIX w., ustalając nawet oficjalne ceny za ich skalpy (Wronę. Nelson jr.

1973. s. 12H-136. 170.282-283.264.344,356.passim).

Tematyką postrzyżyn w społecznościach starożytnych i współczesnych zajmowało się wielu badaczy już od ponad stu lat (Kohler 1885; Wilken 1887;

Krauss 1894; Potkański 1895; Uspienski 1985. s. 105.122-124.244-262 i in ). Stwierdzono występowanie postrzyżyn już w Sumerze i Egipcie w IV tys. pnc.

W rejonie Morza Śródziemnego w czasach starożytnych istniało wiele typów postrzyżyn*. żałobne, niewolnicze.karne, ślubne, rozbitków, śmierci, wojskowe, zawodowe, wotywne i religijne (por. Gansmiec I95la; 195lb). Wloty ścinano również w obrzędzie pojednania i pokory kończącym akt wróżdy (Ciszewski 1900. s. 71.77). Różne fryzury w rozmaitych okresach, kulturach i krajach byty emblematem różnych zawodów, klas. grup ludności, kast. płci. wieku a także efektem zmieniającej się mody (Kopaliński 1990, s. 470; Oestcrreich-Mołlwo 1992, s. 118). Również broda w wielu kulturach była i jest symbolem męskiej sity.odwagi, mądrości, godności, powagi, rangi, honoru. Włosy miały także duże znaczenie w ceremoniach składania przysięgi, magii, w inicjacjach, różnego typu rytach ofiamiczych. a także aktach pohańbienia jeńców i wrogów .

Z bardzo licznych przykładów dotyczących magicznej roli włosów, ze względu na wyjątkową skalę tego zjawiska na uwagę zasługują dawne obyczaje chińskie. Warkocz był u Chińczyków symbolem męskości i godności, przedmiotem zabobonnego wręcz szacunku. Pociągnięcie męzczyzny za warkocz stanowiło poważną zniewagę, obcięcie zaś było przestępstwem. Istniał zatem cały arsenał czarodziejskich zaklęć, które miały go chronić przed tego rodzaju niebezpieczeństwami. Gdy Mandżurowie podbili Chiny (dynastia Ts’ing), w y duli w 1645 r. rozkaz ogolenia głów w całym kraju w ciągu 10 dni (!) na znak lojalności, całkowitego poddaństwa a zarazem pohańbienia. ..Kto chce zatrzymać głowę, nic może zostawić włosów. Kto zostawi włosy, straci głowę" - głosił rozkaz. Opornych ścinano, a ich nabite na kije bambusowe głowy wystawiano na widok publiczny. W mieście C/iangin wymordowano 172 tys. ludzi. ..Daleko rozległ się płacz w wieczór golenia głów", pisały ówczesne kroniki (Szang Jue 1960. s. 521.524.526).

Dla naszych rozważań dotyczących symboliki brzytew północnoeuropcjskich oraz zdobiących jc rysunków. istotny jest sam fenomen rytualnego ścinania włosów istniejący na święcie niezależnie od siebie w wielu kulturach i w różnych epokach. Stąd też musimy odwołać się do fenomenologii ora/ psychologii głębi. Sens ów kryje się bowiem w samej symbolice włosów posiadającej znaczenie uniwersalne. Magiczne właściwości przypisywane włosom na głowic, na ciele, brodzie i wąsom. wynikają z tego. że w ciele ludzkim, co raz ucięte, nic odrasta, z wyjątkiem włosów (i paznokci). Ludzie silni bywają mocno owłosieni, a starzejący się często łysieją. Stąd włosy uważano za siedlisko życia, siły. sił psychicznych, duszy, mocy magicznych, czarodziejskich, a u kobiet sil pociągu erotycznego, zniewalającego mężczyzn w sposób magiczny (de Vrics 1974, s. 231-235).

161