78235 ScannedImage 3

ciągną się ku północy aż do wschodniego Ilawranu. Jaąut³ wymienia ponad 30 takich harra. Ostatni wybuch wulkaniczny, o którym donosi pewien historyk Arab, nastąpił w r. 1256.

Wewnątrz tego koła pustyni i stepu leży wyniosły masyw Nagdu, kraju Wahhabitów. W Nagdzie wapień występuje powszechnie, lecz tu i ówdzie występują pasy piasku. Góry Śammar składają się ze skał granitowych i bazaltowych.

WARUNKI KLIMATYCZNE

Arabia jest jednym z najsuchszych i najgorętszych krajów. Chociaż wciśnięta jest pomiędzy morza na wschodzie i zachodzie, to jednak owe zbiorniki wodne są zbyt wąskie, aby przełamać ciągłość klimatyczną bezdeszczowych obszarów kontynentalnych afrykańsko-azjatyckich. Oczywiście, że ocean z południa przynosi deszcze, lecz wiatr samum, który okresami wieje nad tym krajem, zostawia bardzo mało wilgoci dla obszarów wewnętrznych. Rześki i przyjemny wiatr wschodni (as-saba) zawsze dostarczał ulubionego tematu poetom arabskim.

W al-Higazie, miejscu powstania islamu, sezony suszy trwające ponad trzy lata nie należą do rzadkości. Krótkotrwające burze deszczowe, odznaczające się nadzwyczajną gwałtownością, docierają nieraz do Mekki i Medyny, grożąc czasami nawet obaleniem świątyni Ka'ba. Al-Baladuri ^{1 2} poświęca cały rozdział powodziom w Mekce (sujul). Następstwem tych deszczów jest pojawienie się wytrzymałej na suszę roślinności pustynnej. W północnym Higazie największe odosobnione oazy, zajmujące powierzchnię około 16 km^J, są jedynym zalążkiem życia osiadłego. Pięć szóstych ludności al-Higazu to koczownicy. Pewne oazy, jak Fadak (obecnie al-Ha’it), które odgrywały dużą rolę w okresie wczesnego islamu, dzisiaj nie mają większego znaczenia. Większość z tych żyznych połaci uprawiana była w czasach Proroka przez Żydów. Średnia roczna temperatura w al-Higazie na nizinie wynosi około 21° w skali Celsjusza. Medyna, ze swą średnią temperaturą niewiele ponad 32° C, jest zdrowsza niż temperatura siostrzanego miasta Mekki, leżącego bardziej na południe.

Tylko w Jemenie i w 'Aslr jest pod dostatkiem okresowych deszczów, które gwarantują systematyczną uprawę gleby. Roślinność znajduje się tutaj w uprzywilejowanych pod względem wilgotności dolinach wrzynających się daleko w głąb kraju, bo około 320 km od wybrzeża.

San'a’, obecna stolica Jemenu, wznosi się ponad 2000 m n. p. m. i dlatego jest jednym z najzdrowszych i najpiękniejszych miast tego półwyspu. Także inne żyzne, lecz niewielkie połacie znajdują się na wybrzeżu. Powierzchnia Hadramawtu zaznacza się głębokimi zapadniętymi dolinami, gdzie woda występuje obficie w podglebiu. Oman, prowincja wysunięta najbardziej na wschód, jest dość dobrze zaopatrzona w wodę deszczową. Szczególnie gorące i wilgotne są: Oudda, al-Hudajda i Masąat.

Arabia nie może się pochwalić choćby jedną rzeką mającą jakieś znaczenie, która płynęłaby przez cały rok i wpadałaby do morza. Żaden z jej strumieni nie nadaje się do nawigacji. Zamiast systemu rzek ma ona sieć wadi, które odprowadzają wody deszczowe, jakie czasami spadają. Wadi służą jednakże innemu celowi: są to szlaki komunikacyjne dla karawan i pielgrzymek. Od czasu powstania islamu pielgrzymki.[są [najważniejszym ogniwem łączącym Arabię ze światem zewnętrznym. Główne drogi lądowe prowadzą z Mezopotamii przez Burajda w Nagdzie wzdłuż Wadi ar-Bumma, a z Syrii przechodzą przez Wadi as-Sirhan i ciągną się wzdłuż brzegu Morza Czerwonego. Śródlądowe drogi półwyspu są albo nadbrzeżne, otaczające niemal cały półwysep, albo biegną przez półwysep od południowego zachodu na północny wschód przez centralne oazy, omijając pustynię środkową, mianowicie ar-Bub' al-Hali.

Geograf z X w., ał-I§tahri⁵, mówi tylko o jednym miejscu, gdzie woda zamarza. Jest to góra niedaleko at-Ta’ifu w al-Higazie. Al-Hamdani¹ wspomina o zmarzniętej wodzie w San'a’. Glaser⁷ dodaje do tych miejsc góry Hadur ag-Sajh w Jemenie, gdzie śnieg pada prawie każdej zimy, a mróz panuje na większych obszarach.

ROŚLINNOŚĆ

Sucha atmosfera i słoność gleby nie sprzyjają rozwijaniu się bujnej roślinności. Al-Higaz obfituje w daktyle. Pszenica rośnie w Jemenie i w niektórych oazach. Jęczmień uprawia się dla koni. Proso (dura) rośnie w pewnych rejonach, a ryż w Omanie i al-Hasa. Na wyżynach biegnących równolegle do południowego wybrzeża, a szczególnie w Mahra, ciągle kwitną drzewa kadzidłowe, które miały doniosłe znaczenie we wczesnym życiu handlowym Arabii Południowej. Typowym produktem 'Asiru jest guma arabska. Krzewy kawy, z których słynny jest dzisiaj Jemen, zostały sprowadzone do Arabii Południowej z Abisynii. Najwcześniejszą wzmiankę o tym „winie islamu¹' znaleźć można w pismach XVI w.⁸. Najważniejsza znana informacja o kawie u pisarza europejskiego występuje w 1585 r.

Z drzew pustynnych można wymienić liczne gatunki akacji, włącznie z ta-maryszkiem (atl) i gada, z których wyrabia się doskonały węgiel drzewny. Inny gatunek, falh, służy do produkcji gumy arabskiej. Pustynia dostarcza także samb, z którego ziarn otrzymuje się mąkę używaną do różnych potraw, oraz bardzo poszukiwanych trufli i senesu (as-sana).

Spośród roślin domowych w at-Ta’ifie występuje w dużej ilości latorośl winna sprowadzona z Syrii po IV w. n. e., która służy do wyrobu napoju alkoholowego nazywanego nabid az-zabib. Opiewane przez poetów arabskich

21

1

*    Mu'jam al-Buldan, wyd. F. Wuatenfeld, Leipzig 1866-1873, indeks.

2

   FtUuh al-Buldan, wyd. de Goeje, Leyden 1886, s. 53-55; tłum. P. K. Hitti, The Origins oj ihe Islamie Stałe, New York 1916, 8. 82-84.

•    MasaWc al MamaUk, wyd. de Goeje, Leyden 1870, s. 19, t. II, g. 12-13.

•    A 1-1³18, ks. VIII, wyd. Nabili A. Faria, Princeton 1940, s. 7; patrz także Nazih M. al-'Azm, Rihla fi Bilad dl-'Arab as-Sa'ida, Cairo 1937 (t), cz. I, g. 118.

’ A. Petermann, w „Mitteilungen aus Justus Pertheg geoeraphiaher Angtalt", t. 32, G-otha 1886, s. 43.

3

   Patrz al-ćazlri u de Sacy Chrestomathie arabe, wyd. 2, t. I, Paris 1826, g. 138 nn., tłum. *. 412.