78769 na dz z pol091

184

cych Czechy. Z osadnictwem celtyckim na Śląsku środkowym łączony bywa zespól kamiennych rzeźb występujących w masywie Ślęży.

Drugim rejonem występowania kultury celtyckiej był obszar lessowy Wysoczyzny Głubczyckiej. W warstwach kulturowych występujących tu osad (Nowa Cerekwica koło Głubczyc) odkryto liczne importy z położonych bardziej na południu; obszarów celtyckich: paciorki i bransolety szklane, bransolety wykonane ze sapropelitu (odmiana węgla krystalicznego), typowa ceramika celtycka (ryc. 68). Na ślady kultury celtyckiej natrafiono także w okolicach Krakowa. Odkryto tam między innymi celtyckie piece garncarskie.

Kontakty mieszkańców obecnych ziem polskich z twórcami kultury celtyckiej miały istotne znaczenie. Celtowie bowiem, jako pierwszy z barbarzyńskich ludów Europy, przejęli ze świata śródziemnomorskiego szereg innowacji technicznych (narzędzia orne zaopatrzone w żelazną radlicę i kroje płużne, ulepszone typy sierpów, półkoski, kosy oraz żarna rotacyjne). Kultura celtycka odegrała zatem istotną rolę w rozwoju kultury ludów zamieszkujących obecne ziemie polskie. Celtom obecne ziemie polskie zawdzięczają też upowszechnienie znajomości żelaza produkowanego z rud darniowych, błotnych i kopalnych.

Kultura puchowska

Twórcy tej kultury zasiedlali obszar górski w północno-zachodniej Słowacji i w dorzeczu górnej Wisły. Klasyczna faza kultury puchowskiej datowana jest na I w. n.e. Upadek jej nastąpił w II w. n.e. Przedstawiciele tej kultury dotarli na południowe obszary obecnych ziem polskich w okolice Podkarpacia i Beskidu Sądeckiego (doliny rzek Dunajec, Raba i Soła). W trakcie „klasycznej” fazy rozwojowej osiedlili się natomiast na obszarze podkrakowskim i na skraju Wyżu Podkarpackiego.

Charakterystyczna ceramika tej kultury to duże, zapewne zasobowe naczynia, bardzo często zaopatrzone w guzki - uchwyty, naczynia donicowa-te z brzegiem odgiętym na zewnątrz oraz wiaderko watę o brzegu nachylonym do wewnątrz. Inne przedmioty codziennego użytku to narzędzia, broń oraz ozdoby nawiązujące częściowo do wyrobów kultury łużyckiej, częściowo zaś do wytworów celtyckich. Jak wykazały badania metaloznawcze większość przedmiotów żelaznych z okresu przedrzymskiego charakteryzuje niewielki stosunkowo udział miedzi.

Na osadach tej kultury występowały z reguły jamy - domostwa o kształtach prostokątów z paleniskami usytuowanymi przy przeciwległych

ścianach. Część osad (Maszkowice woj. nowosądeckie) miała zapewne charakter obronny. Konstrukcje obronne okalające te osiedla zbliżone były do umocnień celtyckich.

W literaturze panuje opinia, iż omawiana kultura, mimo swojego peryferyjnego położenia odegrała w południowych rejonach obecnych ziem polskich określoną rolę, między innymi w utrwalaniu tradycji celtyckich.

Kultura zarubiniecka

Twórcy tej kultury zajmowali obszary lesistej części Ukrainy i Białorusi od środkowego Bugu i Prypeci po ujście Berezyny do Dniepru i wzdłuż niego do ujęcia Rosi, a następnie wzdłuż linii przebiegającej nieco poniżej środkowego biegu Horynia i Słuczy aż do Bugu. Datowanie tej kultury nie zostało ostatecznie ustalone. Przyjmuje się jednak, iż powstała ona przy końcu 11 w. p.n.e. i trwała do połowy I w. n.e. Na ślady kultury zarubiniec-kiej natrafiono we wschodniej strefie dorzecza Odry i Wisły (w województwie białostockim i na obszarach lubelskiego Polesia).

Krótkotrwałe i nieliczne ślady pobytu twórców kultury zarubinieckiej na obszarach dzisiejszej Polski wskazuje na niewielką ich rolę w pradziejach obszarów dorzecza Odry i Wisły. Uwzględniłem ją jednak w tym opracowaniu. ponieważ jeszcze do niedawna kultura ta uważana była za słowiańską, choć niektórzy badacze włączali ją do kręgu kultur bałtyjskich. Ostatnio wskazuje się jednak na możliwości łączenia jej z historycznymi relacjami o Wenetach oraz z migracjami spowodowanymi wędrówką Basta-rów.

Kultura czerniachowska

Twórcy tej kultury zajmowali znaczne obszary Ukrainy, Mołdawii i Besarabii, wchodząc także w dolinę naddunajską. Na północy sięgała po Desnę, a następnie dochodziła do wysokości Kijowa i Żytomierza. Na południu opierała się o łuk Karpat. Trudna do jednoznacznego ustalenia jest zachodnia granica tej kultury. Nie wdając się w szczegóły stwierdzić możemy, iż jej twórcy dotarli na obszary południowej lubelszczyzny.

Kultura ta rozwijała się od połowy III do drugiej połowy IV w. n.e. O-sady lokowano w miejscach dogodnych dla rolnictwa, a więc w dolinach nad brzegami rzek lub w ich pobliżu. Podstawowym typem budynku były domy naziemne o konstrukcjach słupowych i ścianach obmazywanych gliną.