8748915505

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielopolski. 93

na górnej i środkowej terasie ciągną się wydmy. Jest to część t. zw. Białych Kujaw.¹ Obszar ten jest w przeważnej swej części niezamieszkały. Nie pozwalają na to gęsto ułożone pasy wydm o znacznej wysokości względnej i wielkiej stromości stoków. Wydmy pokryte są lasami. Wśród wydm sterczą resztki moreny dennej o glebie marglistej i urodzajnej. Zagłębienia między wydmami są często zatorfione i zabagnione. Pojawiają się w nich okresowe jeziorka. Niektóre jednak, zwłaszcza większe zagłębienia, występujące na krawędzi tego obszaru, zostały przez ludzi zamieszkane (np. Chmielinko nad jeziorem Jezuickiem, Piecki, Krosno, Leszyce). Natomiast najliczniej występują osiedla rozproszone na granicy obszaru wydmowego, rozkładając się na szerokich dnach dolin, które otaczają ten obszar. Specjalnie zaznacza się rola pewnej części doliny górnej Noteci; wzdłuż jej stoków na granicy błot, grupują się osiedla. Również na szerokiem dnie doliny Zielonki osiedla występują nader licznie.

Trzecią wyspę stanowi obszar zandru Chodzieskiego (mapa 111). Między Chodzieżą i Czarnkowem rozciąga się na południe od moreny czołowej cho-dzieskiej zandr, cały zalesiony. Na południu przecina go szereg dolin szerokich i zabagnionych. Wzdłuż dolin na krawędzi błot, wciskają się w głąb zandru w dużych odstępach stojące zagrody. Poza tern cały obszar jest zalesiony i niezamieszkany. Osobny obszar osiedli rozproszonych przedstawia międzyrzecze Warciańsko-noteckie (mapa IV). Obszar międzyrzecza War-ciańsko-noteckiego jest piaszczysty, a w środku wykształcony w wysokie wydmy. Środek jest zalesiony i niezamieszkały. Obszary rozproszonych osiedli wkliniają się weń, występują głównie na krawędzi. Na północ od Międzychodu, na niedużym stosunkowo obszarze ułożyły się w zagłębieniach między wydmami pojedyńcze zagrody. Nieduże zagłębienie, otoczone wokoło wałami wydm zalesionych, jest zajęte pod uprawę. Gleba jest piaszczysta z przymieszką humusu. Zagrody stoją przy stoku wydm, częściej przy stromym stoku odwietrznym. Czasem w jednem zagłębieniu stoi kilka zagród, jednak w dużej od siebie odległości (ryc. 9). Rozproszenie jest zupełne i wielka jest zależność od terenu (por. ryc. 6). Zagrody rozproszone występują dalej na wschodzie w okolicach Chojna.

Cechą charakterystyczną dla wszystkich wyżej omówionych obszarów osiedli rozproszonych jest ich występowanie na piaskach, obecnie zalesionych.

Na wszystkich tych obszarach las jeszcze przeważa, a osiedla tworzą raczej wyspy wśród lasu. Osiedla powstały na wykarczowanych lub osuszonych obszarach, tworząc pierwotny typ osiedli tych obszarów. Dlatego w klasyfikacji D emangeona można uważać je za rozproszenie pierwotne nowsze. Piaski wydmowe są to równocześnie największe tereny niezdobyte dotąd przez człowieka pod uprawę i osadnictwo. Obszarów tych nie można jednak

¹ R. Galon: Kujawy Białe i Czarne. Badania Geograficzne nad Polską półn. zachodn., zesz. 4—5, 1925.