8748915527

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielkopolski. 103

wytwarzaniu poczucia wzajemnej łączności i zachowaniu poczucia narodowego.¹ Wieś tego okresu nie jest jednak zwarta. Zagrody stoją w dość dużych odległościach, kilka zagród stoi czasem poza obrębem wsi. Widzimy to np. na wsi Sokolniki pow. Gniezno, założonej przez Komisję Kolonizacyjną w 1886 r. Osiedla zakładane przez Komisję Kolonizacyjną stoją w tak dużej odległości od siebie, iż wsi właściwie już nie tworzą, jeno planowe rozproszenie wzdłuż drogi. Jest to rozproszenie wtórne. Jako przykład tego osadnictwa można przytoczyć osiedla, występujące w pow. wągrowieckim w okolicach Mieściska, Miłosławice, Rąbczyn, Mrowiniec. Na rozparcelowanych przez Komisję Kol. gruntach w latach 1886—1902 ciągną się wzdłuż dróg głównych pojedyńcze zagrody. Dokładną powierzchnię rozparcelowanych przez Komisję Koloniza-cyjną gruntów w czasie jej działalności od 1886—1906 r. przedstawił Słupski² na specjalnej mapce. Powierzchnie gmin rozparcelowanych w okresach do 1886 r. do 1902, do 1905, do 1906 r. zostały barwnie wyodrębnione. Z mapki tej widzimy, że osiedla kolonizacyjne powstały w olbrzymiej ilości, przedewszyst-kiem w północno-wschodniej Wielkopolsce. Prawie połowę powierzchni zajmują w powiecie wschodnio-poznańskim, gnieźnieńskim, wągrowieckim, zach. części pow. żnińskiego, wsch. części pow. inowrocławskiego w mniejszej ilości w powiatach strzelińskim, Witkowskim i wrzesińskim. Natomiast brak zupełnie prawie osiedli kolonizacyjnych w południowej Wielkopolsce w powiatach jarocińskim, pleszewskim, (są jedynie w pn. części powiatu), ostrow-kim, odolanowskim i ostrzeszowskim. Również bardzo mało osiedli kolonizacyjnych powstało w tym czasie w zachodniej Wielkopolsce. Kolonizacja niemiecka wpłynęła więc przedewszystkiem na przeobrażenie typu osiedli w pn. wschodniej Wielkopolsce — (mapa 4) — z działalnością kolonizacyjną związane jest rozproszenie planowe wzdłuż dróg, rozwinięte na tych obszarach.

Osiedla kolonizacyjne powstają licznie również po r. 1906 aż do czasów wojny światowej. Tych zmian jednak nie podają mapy topograficzne 1 : 25.000 pochodzące z ostatnich lat XIX i pierwszych XX wieku. Tak np. majątek Kawka (pow. Mogilno) został rozparcelowany po 1906 r. Przy drodze wiodącej z Kawki do Kwieciszewa ciągną się zagrody pojedyńcze, których na mapie 1 :25.000 niema. Zmiany te trzeba było uzupełnić obserwacjami w terenie. O rozmiarach kolonizacji świadczy fakt, iż do r. 1912 osiedlono 20.593 rodzin niemieckich w Prusach i Poznańskiem.³

Równocześnie z kolonizacją niemiecką rozwijał działalność kolonizacyjną Polski Bank Ziemski⁴ i Polskie Spółki Ziemskie. Działalność ich miała na celu rozdzielanie ziemi chłopom polskim, celem przeciwstawienia się zupełnemu zniemczeniu ludności małorolnej. Osiedla, wznoszone przez Bank

¹    M. Se ring: Die innere Kolonisation im ostlichen Deutschland, Schriften des Vereins fur Socialpolitik. LVI. Lipsk 1893, str. 213—217.

²    Z. Słupski: Mapa ks. Poznańskiego 1:500.000. Poznań.

³    Zimmerman: jak wyżej, str. 411.

⁴    M. Sering: jak wyżej, st. 252—268.