8748915826

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielkopolski. 81

ryka W. Opisuje zewnętrzny wygląd zakładanych osiedli, domów i ich ilościowy rozwój. Zajmuje się również ustrojem społecznym i stosunkami naro-dowościowemi ludności. Stwierdza osobiście w terenie, objeżdżając różne osiedla, czy i ile zachowało się osiedli z czasów Fryderyka w obecnem osadnictwie. Poza tern opisuje również rozwój kolonizacji po Fryderyku, wykazując, jak wielki wpływ wywarły na dalszą działalność kolonizacyjną Niemiec szeroko zakreślone plany Fryderyka.

Ustrojem społecznym, osadnictwem rodowem, plemiennem Wielkopolski w średniowieczu zajmują się prace historyczne Tymienieckiego¹ i Ko-zierowskiego.² Ks. Kozierowski bada przedewszystkiem osadnictwo pierwotne w świetle nazw geograficznych.

Współczesnem osadnictwem Wielkopolski, poza krótkiemi wzmiankami w geografjach regionalnych Polski i Wielkopolski³ zajmował się dotąd jedynie Zaborski⁴ i to łącznie z innemi ziemiami Polski.

Zaborski, opierając się tylko na studjach historycznych i na mapach, wyróżnił i skartował na terenie Wielkopolski typy wsi, które mało co różnią się od typów wydzielonych przez Martiny’ego. Uwagi, dotyczące tej pracy, podałam już wyżej (str. 72). Należy jeszcze tu dodać, że Zaborski wziął pod uwagę tylko wieś zagrodniczą, t. zn. osiedla drobnych rolników, pomijając osiedla dworskie. Ujmuje przeto część zjawiska osadnictwa, co umniejsza wartość jego pracy.

2. Główne typy osiedli wiejskich w Wielkopolsce.

Obserwując osiedla wiejskie Wielkopolski, zauważymy wielką rozmaitość w ich wzajemnem ułożeniu. Są osiedla skupione, w których jeden dom mieszkalny przytyka prawie bezpośrednio do drugiego, tworząc zwartą ulicę. Są obok tego osiedla, oddalone od siebie o wielkość przy domu stojącego sadu, a wkońcu o całą szerokość pól. Ze wzrostem odległości między domami mieszkalnemi, zagrodami, zmienia się charakter osiedla. Gdy odległość ta jest mała (dzieje się to zawsze w pierwszym i drugim, a niekiedy i w trzecim wypadku, np. w południowych obszarach powiatu leszczyńskiego), domy mieszkalne, zagrody, ustawione wzdłuż drogi lub placu, tworzą skupienia. Są to osiedla skupione. Obszary, na których występują tylko tego rodzaju osiedla i gdzie rozległe niezabudowane przestrzenie lub pola oddzielają jedną zwartą grupę osiedli od drugiej — są obszarami typu osiedli skupionych.

6

1

   K. Tymieniecki: Prawo niemieckie w rozwoju społecznym wsi polskiej. Kwartalnik Historyczny, t. 37.

2

   Ks. St. Kozierowski: Pierwotne osiedlenie pogranicza wielkopolsko-śląskiego mię. dzy Obrą i Odrą a Wartą i Bobrem w świetle nazw geograficznych. Slavia Occidentalis. T. VII-

Pierwotne osiedlenie pojezierza Gopła. Tamże. T. II.

Pierwotne osiedlenie ziemi gnieźnieńskiej. Tamże T. III/IV.

3

   H. Schiitze: Das Posener Land. Poznań, 1925, str. 271—283.

Die Posener Landschaft. Geogr. Zeitschrift, t. 22, r. 1916, str. 191 —193.

4

   B. Zaborski: 1. c.