8748915531

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielkopolski. 105

bronili się wszelkiemi siłami przed wysiedleniem ich z obrębu wsi. Odrębna narodowość wytwarza większą łączność wśród ludności, co wyraża się nawet w osadnictwie.

We wnioskach ogólnych możemy zatem powiedzieć:

1.    Osadnictwo w Wielkopolsce przechodziło następujący rozwój. Rozproszenie pierwotne w czasie średniowiecza rozwija się w typ przysiółkowego skupiania się osiedli. Rozwój postępuje nadal w kierunku skupiania się osiedli i kończy się osiągnięciem typu osiedli skupionych przy końcu wieków średnich i na początku nowożytnych. Jest to pierwszy okres rozwoju osadnictwa. W czasach nowożytnych następuje okres drugi, w trakcie którego znajduje się obecnie osadnictwo. Jest to okres przekształcania się typu osiedli skupionych w kierunku rozproszenia. Rozwija się rozproszenie wtórne i wtrącone lub pierwotne wieku nowszego.

2.    a) Rozproszenie pierwotne w średniowieczu stoi w związku z odrębnym ustrojem społecznym, z przewagą gospodarki hodowlanej i z dużem zalesieniem kraju, b) Proces skupiania się osiedli pod koniec średniowiecza i na początku czasów nowożytnych związany jest ze zmianą ustroju społeczno-prawnego przez przenoszenie wsi na t. zw. prawo niemieckie i kolonizację na prawie niemieckiem, z rozwojem gospodarki rolnej i gospodarki pieniężnej. c) Powstawanie osiedli rozproszonych w nowszych czasach stoi w związku z uwłaszczeniem włościan, z polityką kolonizacyjną niemiecką i polską, z odrębną strukturą stosunków gospodarczych i z rozwijającą się wolną konkurencją oraz z zanikiem kultury społecznej wsi.

IV. Oddziaływanie warunków fizyczno-geograficznych na powstanie typów

osiedli.

Z rozwoju typów osiedli stwierdziliśmy w poprzednim rozdziale, że powstanie ich jako też zanik był związany z pewnemi zmianami, które się w środowisku ludzkiem dokonywały. Zmiany dotyczyły życia społecznego, gospodarczego i politycznego. W procesie historycznym, który kształtował obecne typy osadnictwa, wywierały niezaprzeczalny wpływ warunki fizyczne.

Przyroda narzuca człowiekowi pewien plan działania. Pola uprawne zakłada człowiek na miejscach urodzajnych, łąki, pastwiska na wilgotnych, ogród, drogi, dom stawia tak, aby miał jak najkorzystniejszy i najwygodniejszy do nich przystęp. W ten sposób w osadnictwie zawsze przejawia się wpływ warunków fizycznych: urodzajności gleby, morfologji, wody, zalesienia. Wpływ ten jest wynikiem rozumnej interpretacji warunków fizycznych przez człowieka. Interpretacja może jednak w ciągu wieków ulegać zmianie. Np. las na początku średniowiecza był niewątpliwie jednym z czynników, wpływających jia powstanie jednodworczych osiedli słowiańskich. Ten sam las, pod koniec średniowiecza, powoduje w pewnej mierze powstanie skupionych wsi koloni-