8748915817

Marja Kiełczewska: Osadnictwo wiejskie Wielkopolski. 75

stosunek pojedynczych zagród do pól. Typ osiedli rozproszonych dzieli zależnie od okresu lub warunków, w których powstały.

Lefevre bada pod wpływem Demangeona osadnictwo Belgji. Poszczególne osiedla ludzkie oddalają się od siebie lub skupiają się. Pojedyńczo rozrzucone zagrody nie tworzą wsi. Wieś jest to grupa domów, występująca wyraźnie w krajobrazie. Poza typem rozproszonych osiedli i skupionych — wsi, Lefeyre¹ zauważa cały szereg obszarów, na których spotyka się cechy zarówno rozproszenia jak skupienia. Jednak obszary te ani do jednego typu ani do drugiego nie dadzą się zaliczyć. Wysuwa więc pojęcie typu pośredniego (agglomeration). Razem wyróżnia trzy typy: a) rozproszenie, jako bezładne rozrzucenie domów, b) skupienie, jako luźne połączenie mieszkań, rozdzielonych polami i lasami (en association ouverte), c) zwarcie jako nagromadzenie domów o jednem zwartem jądrze, podczas gdy poszczególne jądra są od siebie odległe.

Nie to jednak jest najbardziej ciekawe i wartościowe w jej pracy. Jest to bowiem tylko ściślejsze ujęcie znanego faktu o charakterze przejściowym niektórych obszarów. Klasyfikacja, którą dla osadnictwa Belgji wysuwa, jest ciekawszą. W obrębie obszarów o typie przejściowym znajduje Lefevre² następujące dziedziny: 1) skupianie się przysiółkami i przyciąganie dróg głównych, 2) skupianie się wzdłuż dróg (villages rues), 3) skupianie się dośrodkowe (villages nebuleuses), 4) skupianie okolic przemysłowych (agglomeration exagere des regions industrielles). Podział ten oparty jest: 1° na znajomości terenu, 2° opiera się na cechach bezpośrednio rzucających się w oczy obserwatora, 3° uwzględnia najważniejsze czynniki, jakie w ukształtowaniu osiedli w rzeczywistości zachodzą. Raz, są to drogi, innym razem bezładnie rozrzucone zagrody. Podział nie opiera się więc ani na geometrycznych, ani na genetycznych przesłankach, ale oddaje rzeczywisty i dokładny obraz osadnictwa danego obszaru.

W myśl poprzednio przytoczonych definicyj geograficznych osiedli wiejskich, przyjmuję w pracy, że osiedlem wiejskiem w sensie geograficznym jest każde pojedyncze osiedle. Jeżeli osiedla skupiają się w terenie, tak że powstaje grupa domów, występująca w krajobrazie jako pewna całość, przyjmuję dla niej nazwę wsi. Etymologja wyrazu „wieś“ nie uprawnia nas bezpośrednio do ograniczenia tego terminu tylko do pewnej jednostki terytorjalnej.³

¹ M. Lefevre: International Geogr. Congress. Cambridge 1928. Report of the Proce-edings, str, 365.

* M. Lefevre: L’habitat rural en Belgique. Liege, 1926, str. 15—27.

³ Według Ułaszyna polskie słowo wieś pochodzi od vik (vicus, goc. weihs, stcrksł. RkCk) i ma dla praindoeuropejskich ludów znaczenie podobne jak niemieckie „Dorf“ t. zn. osiadłość na pewnej powierzchni spokrewnionej między sobą gromady (Niederlassung einer Verwandschaft). Określony zatem powyżej termin nie odnosi się do jakiegoś kompleksu budynków, wyróżniającego się kształtem lub ugrupowaniem, jeno do osadnictwa jednego rodu, rozłożonego na pewnym obszarze. Natomiast terytorjalne pojmowanie wsi, jako grupy pojedynczych osiedli, pozbawionych węzłów pokrewieństwa, lecz zato rysujących się wyraźnie w krajobrazie, jest zjawiskiem późniejszem.